۵ نماتد مهم درختان میوه
نماتدهای انگل گیاهی موجودات کوچک کرمی شـکل به طـول ۰/۳ تـا ۱ میلی متـر می باشند. که خسارات زیادی به گیاهان وارد می کنند. نماتدهـای انـگل درختان میوه خاکزی می باشند و اغلب از ریشـه تغذیـه می کننـد. نماتدها یـک سـاختار تخصصی بـه نام اسـتایلت (نیـش) که در واقـع یـک زائـده سـوزنی مانند در داخـل محفظـه دهان می باشد. که بـا اسـتفاده از آن، دیـواره سـلول های گیاهی را سـوراخ کـرده و مـواد غذایـی مورد نیـاز خـود را جذب می کند. تعـدادی از نماتدهـای گیاهـی باعـث انتقـال ویروس از ریشـه درختان آلوده به درختان سـالم می گردد. نشانه های بارز آلودگـی نماتد درختان میوه و مـواد تکثیری ماننـد نهـال به صـورت کلـروز (رنگ پریدگی) سـطح برگ، کوتولگـی، ایجـاد گـره در ریشـه، زخـم ریشـه و… می‌باشد.
نماتدهای ریشه گرهی
عامل بیماری از خانواده Heteroderidae و جنس Meloidogyne spp می باشد.
علائم بیماری
در اندام های هوایی گیاه آلوده، ضعف عمومی، کم رشـدی، زردی و کوتولگـی مشاهده می شود. و در اندام هـای زیرزمینی (ریشه) تشـکیل غده های حاوی نماتد روی ریشـه های فرعی آشکار می شود.
گیاهـان میزبان بـا واکنش خود نسبت به نماتد در بافت های ریشه خود اکسین و سایر هورمون های رشدی برای مقابله سنتز و ترشح می کنند. که باعث بزرگ شدن سلول ها ( هیپرتروفی) و ازدیاد سلول ( هیپرتروفی) می شود. در نتیجه از حالت طبیعی خارج می شود. ریشـه گیـاه میزبـان نمی تواند وظیفـه اصلـی خود یعنی جـذب آب و مواد غذایـی را از خاک به خوبـی انجام دهـد. در صورت تضعیف گیاه خیلی از قارچ های خاکزی مانند پیتیوم و فوزاریوم می توانند به گیاه حمله، و بیماری را تشدید کنند. در این صورت گیاه آلوده از بین می رود.
نماتد زوال مرکبات
عامل بیماری از خانواده Tylenchulidaeو جنس Tylenchulus semipenetrans می باشد.
نماتد درختان میوه
علائم بیماری
در قسـمت های بالایی تـاج درخت، برگ هـا ابتدا ریز شده و سـپس به تدریـج می ریزنـد. به مرور زمان سرشـاخه ها خشکیده می شـوند و در نتیجـه تـاج درخت فـرم غیرعـادی پیدا می کنـد.
به طور کلی ضعـف عمومی، کوچکـی برگ هـا و میوه هـا و ریـزش آن هـا از مهم تریـن علائم بیمـاری می‌باشد. در ایـن درختـان ریشـه ها ظاهر غیرطبیعی دارند، ضخیم و کم رشـد می‌باشند. و لایه ای از ذرات خـاک بـه مـاده ژلاتینی که نماتد ماده روی ریشه ترشح می کند، می چسبد.
در آخر پوسـت ریشـه در اثر خسـارت نماتد و سـایر عوامل بیمـاری زا زخمـی، پوسـیده و فاسـد می شـود. اغلب نماتدهـای ماده مسـتقر روی ریشـه های آلـوده به راحتی قابل مشاهده هستند.
نماتد حلقوی
عامل بیماری از خانواده Circonematidae و جنس Mesocriconema می باشد.
نماتد درختان میوه
علائم بیماری
نماتدهـای Mesocirconema خصوصا M. xenoplax همراه بـا شـرایط محیطـی نامناسـب (از جملـه اسـیدیته خـاک و حـرارت) و عملیـات نامناسـب زراعـی (از قبیل هـرس پاییزی) عامـل بیمـاری به نام کوتاهـی عمـر در درختـان هلـو می‌باشند. ایـن نماتـد بـه ریشـه خسـارت زده و با زخم های ناشـی از سـرما و بیماری شـانکر باکتریایی هسته داران ارتبـاط دارد. درخـت جـوان هلـو در صـورت آلودگـی به این نماتد و همراه با شـرایط نامناسـب گفته شده، دچـار زوال ناگهانـی می گردد و سـپس از ناحیه طوقه پاجوش هـای زیـادی تولید می کند.
در گلخانه این تماتد رشـد انتهایـی انگـور را در گلدان هـا کاهش داده.و بـا از بین رفتـن ریشـه های جـوان به طـور موضعـی، تخریـب و نکـروز (بافت مردگـی و زردی) اتفاق می افتد. منطقـه نکروزشـده پیشرفت کرده و بعـد از چند روز ریشـه ها را تخریب می کند. حتی ریشـه های پیـر لیگنینـی (چوب پنبـه ای) شـده هـم از بیـن رفته و همـه سیسـتم ریشـه ای به طـور قابل توجه ای کاهش می یابـد. کلـروز (رنگ پریدگـی و زردی) از علائم اصلـی می‌باشد.
نماتدهای مارپیچی
نماتدهـای مارپیچی دو دسـته اند: helicotylenchus spp و Haplolaimidae
۱-عامل بیماری.Helicotylenchus dihystera می‌باشد.
علائم بیماری
همـه گیـاه تحت تأثیـر حملـه نماتد قـرار می گیـرد و باعث مرگ گیـاه، سرخشـکیدگی و کوتولگـی می گردد. برگ هـا رنگ غیرعـادی دارند، زرد می شـوند و از بین می روند. در ناحیه کورتکس (پوسـت) ریشـه ها پوسـیدگی نـرم اتفاق می افتد. روی سیسـتم ریشـه ای نوارهـا یـا زخم هـای نکروتیـک و روی اندام هـای رویشـی زخم هـای سـطحی و تغییـر رنـگ مشاهده می شود.
۲-عامل بیماری. Helicotylenchus multicinctusمی‌باشد.
علائم بیماری
حملـه نماتد به قسـمت بیرونـی کورتکـس (پوست) ریشـه سـبب زخم هـای نکروتیک مشخص می شـود. کـه ابتـدا رنـگ آن زرد اسـت و بعـد بـه قهـوه ای مایل به قرمز و سـیاه تبدیل می شود. در آلودگی های زیاد به نـدرت زخم هـای ریشـه می توانـد به هم پیوسـته شـود، نکـروز گسـترده ایجـاد نماید. و موجـب تغییر شـکل و در نتیجـه مـرگ ریشـه شـود. گیاهان آلـوده کوتوله شده و امکان دارد واژگون شـوند.
نماتد درختان میوه
نماتدهای کلیوی شکل
این نماتدها شامل: Rotylenchulus spp، Haplolaimidae
عامل بیماری از جنس Rotylenchulus parvus به نام Rotylenchulus reniformis می باشد.
علائم بیماری
علائم آلودگـی در درختـان آلـوده آنانـاس به صـورت رشـد ضعیـف می‌باشد، برگ ها به رنگ متمایل به قرمـز تغییر می کنند و کم تـر از گیاهـان سـالم مقاومت و استقامت دارند. گیاهـان با آلودگی زیاد امکان دارد از ناحیـه طوقـه یـا ریشـه در اثـر کم ترین فشـار خارجـی قطع شده و از بین برونـد. ایـن نماتـد برخـالف نماتدهای گره ریشـه، ظاهری کلیوی شـکل دارند. که روی ریشـه گال ایجاد نمی کنند، ولی سـبب کاهش رشـد ریشـه می شـوند
ماده هـای این نماتدهـا انگل نیمـه داخلی بی حرکت هسـتند کـه بـر روی ریشـه های میزبان تجمـع پیدا می کنند. باعـث تغییـر شـکل آن ها می شـوند؛ امـا نکـروز (بافت مردگی) زیادی ایجاد نمی کنند.
ایـن نماتـد بـه همـراه پژمردگی فوزاریومی بـر روی نخود در کنیـا گزارش شـد کـه مثـل R.reniformis توانایی افزایش شـدت پژمردگـی را دارد.
به طـور کلـی علائم روی تمام گیاه به صـورت پیـری زودرس، در برگ هـا زردشـدگی یـا مـرگ، در سـاقه کوتولگـی یـا رزت و زوال و در ریشـه ها به صـورت ریشـه های کثیـف، دارای رگه هـای نکروتیـک (بافت مـرده) یا زخـم آشکار می شود.
روشهای کلی کنترل نماتدهای گیاهی
ﺑﺮای ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻧﻤﺎﺗﺪ، ﭼﻨﺪﻳﻦ روش ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﺗﻠﻔﻴﻘﻲ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد می‌شود:
- ﺑﻬﺪاﺷـﺖ ﻣﺰرﻋـﻪ و ﻣﺒﺎرزه با ﻋﻠﻒﻫﺎی ﻫﺮز.
- پرهیز از ﻛﺎﺷﺖ در ﺧﺎکﻫﺎی آﻟﻮده ﺑﻪﻧﻤﺎﺗﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻧﻤﺎﺗﺪی در اﻳﻦ ﺧﺎکﻫﺎ ﻃﻲ زﻣﺎن آﻳﺶ، ﺑـﻪ زﻳـﺮ ﺳﻄﺢ زیان اﻗﺘﺼﺎدی رﺳﺪ.
- اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻨﺎوب زراﻋﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﺼﻮﻻﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺰﺑﺎنﻧﻤﺎﺗـﺪ ﻧﻤﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ.
- اﺳﺘﻔﺎده از ارﻗﺎم ﻣﻘﺎوم و ﻣﺘﺤﻤﻞ.
- استفاده از بذر و نهال سالم و گواهی شده و ضدعفونی آن ها با نماتدکش قبل از کشت
- اﺳـﺘﻔﺎده از ﻧـﻮر ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺮایﺿﺪﻋﻔﻮﻧﻲ ﻛﺮدن ﺧﺎک و از ﺑـﻴﻦ ﺑـﺮدن ﻧﻤﺎﺗـﺪﻫﺎ ﻳـﺎ solarization Soil به خصوص در گلخانه ها
- آﺑﻴﺎری ﻛﺎﻓﻲ، ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺧﺎﻛﻮرزی ﻣﻨﺎﺳـﺐ و ﻛـﻮد دﻫﻲ ﺑﻬﻴﻨـﻪ و ﺣﺎﺻﻠﺨﻴﺰی ﺑﻴﺸﺘﺮ
- ضدعفونی کردن خاک قبل از کشت با سموم تدخینی مانند متام سدیم
- استفاده از نماتدكش قبل از كاشت و يا در ابتداي فصل كاشت
منبع
مسعود نادرپور، ساغر سلطانی نژاد، فرحناز جهانشاهی افشار، حمید صادقی گرمارودی. راهنمای تشخیص بیماری های قارچی و نماتدهای درختان میوه. نشرآموزش (مؤسسه آموزش و ترویج کشاورزی). ۱۳۹۹.
