گیاه شناسی درخت عناب
درخت عناب (Ziziphus jujuba)، درختی است خزاندار، به ارتفاع ۶ الی ۱۲ متر، پوست تنه آن ناهموار، چوب آن بسیار محکم و به رنگ قهوهای است.
شاخههای جوان آن در ابتدا سبز تیره هستند و سپس به رنگ قرمز تیره تبدیل میشوند. برگ های آن ساده و قلبی یا تخم مرغی شکل است و در دوطرفه شاخه به صورت متناوب قرار دارند.
کناره برگ ها در برخی رقمها صاف و در برخی دیگر دندانهدار است. سطح فوقانی برگ، سبز تیره و سطح تحتانی آن سبز روشن است. طول برگها ۲ الی ۵ سانتیمتر، عرض آنها ۸/۰ الی ۷/۲ سانتیمتر و طول دمبرگها ۲/۰ الی ۵ میلیمتر است. در روی برگ، ۳ رگبرگ موازی وجود دارد که یکی آشکارا از وسط برگ عبور میکند و دو رگبرگ دیگر از اطراف آن میگذرند.
در کنار هر برگ دو خار وجود دارد. که از تغییر شکل گوشوارک ها حاصل شدهاند. یکی از خارها بزرگ (به طول ۳ سانتیمتر) و بقیه کوچک و به طرف پایین خمیدهاند.
برخی رقم های بدون خار هستند. در درخت عناب دو نوع شاخه وجود دارد. تعداد زیادی از شاخهها خزان میکنند، به عبارت دیگر، در فصل زمستان همانند برگ ها از درخت جدا شده و به زمین میریزند.
گلها و میوهها بر روی این شاخههای انعطاف پذیر به وجود میآیند. و برخی دیگر از شاخهها دائمی بوده و باعث رشد سالانه درخت میشوند. این شاخهها که قطورترند، خود دارای تعدادی شاخه خزان کننده نیز هستند.
نیازهای اکولوژیکی و زراعی درخت عناب
درخت عناب گیاه مناطق گرم و معتدل است و در مقابل تغییرات درجه حرارت مقاومت بسیاری دارد.
حداقل و حداکثر دمای قابل تحمل درخت عناب در منابع مختلف از ۲۵ -تا ۳۸ -در زمستان و تا ۴۸ +در تابستان ذکر شده است. عناب جزو درختان دیر گل و زود خزان است. یعنی نسبت به دیگر درختان دیرتر از خواب بیدار شده و زودتر خزان میکند. از این رو از سرماهای زودرس پاییزه و دیررس بهاره مصون میماند.
سرماهای ناگهانی و دماهای بالا به خصوص همراه باد که میزان رطوبت محیط را کاهش میدهد. در زمان تلقیح گلها میتواند باعث کاهش محصول عناب شود، در مرحله گلدهی دامنه دمایی ۲۰ تا ۳۰ درجه میتواند مطلوب باشد. ولی میوه عناب برای رسیدن کامل، نیاز به تابستان گرم دارد. میزان نیاز سرمایی عناب بسیار پایین بوده. و برای برخی از ارقام معروف، ۲۰۰ تا ۴۰۰ ساعت برآورد شده است.
خاک و آبیاری عناب
عناب همچنین به خشکی و خاک های شور مقاوم است. در خاکهای شنی تا رسی و حتی سنگلاخی میتواند رشد کند. ولی بهترین خاک برای آن خاکهای لومی و لومی شنی با عمق مناسب است.
PH مناسب خاک برای درخت عناب بین ۵/۷ -۵/۶ است. ولی در خاکهای با PH بین ۴٫۵ تا ۸٫۴ نیز میتواند رشد کند. این درخت نسبت به شوری آب متحمل بوده و EC آب را تا ۳ دسی زیمنس بر متر به راحتی تحمل نموده. ولی مقادیر بیشتر EC باعث کاهش محصول میشود.
درخت عناب نسبت به ارتفاع محل کاشت نیز حساسیت خاصی ندارد. و از مناطق کم ارتفاع حاشیه دریاها و دشت های با ارتفاع کم و پست تا ارتفاعات مناطق کوهستانی پراکنده است. زمـان مناســب بـرای کاشــت نهــال عنـاب، بستگی بــه شـرایط آب و هــوایی منطقــه دارد و معمـولاً از اواخـر پـاییز تـا اواخـر زمســتان اسـت.
درخـت عنـاب بـا توجـه بــه شــرایط آب و هــوایی هر منطقه حـداقل بــه ۹-۸ بــار آبیاری در سال نیاز دارد. هرچنـد بـرای رشـد بهینـه نیـاز اسـت تـا بـا دور آبیـاری ۱۵-۱۲ روز در طـول رشـد آبیاری شود.
نیاز کودی درخت عناب
کودهای آلی
کودهای دامی اعم از کود گوسفندی، گاوی و مرغی و انواع کمپوست جزء مهم ترین کودهای آلی محسوب میشوند. در این بین، اغلب کشاورزان تنها از کودهای گاوی در باغات عناب استفاده میکنند. درصورتیکه با رعایت برخی نکات، از کود مرغی نیز میتوان استفاده کرد.
نکاتی که در استفاده از کود مرغی بایستی مدنظر قرارداد این است. که این کود به صورت تازه در باغات مصرف نشود، نسبت به کود گاوی، مقادیر کمتری استفاده شود (حدود یکپنجم کود گاوی) و حداقل ۲ ماه در محلی خارج از باغ نگهداری تا کاملاً پوسیده شده. و سپس استفاده شود. در بسیاری از نقاطی که عناب کشت میشود استفاده از کودهای شیمیائی چندان معمول نیست.
به عنوان نمونه، در بسیاری از مناطق استان خراسان جنوبی تنها استفاده از کود گاوی با تناوب هر سال یکبار و به میزان ۱۰ تا ۱۵ تن در هکتار مرسوم بوده است. که البته کشاورزان استفاده از کود گاوی را بر کود گوسفندی ترجیح میدهند.
در روش پخش سطحی، میزان مصرف کودهای گاوی، بسته به توان مالی کشاورز، ۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار (۴۰۰ درخت) در اواخر فصل زمستان توصیه میشود.
البته، مصرف کودهای دامی به صورت چالکود بر روش پخش سطحی برتری دارد. در روش چالکود، دو حفره به فاصله حدود یک متر از تنه، در سایه انداز درخت و در مسیر جریان آب حفر گردیده، کود دامی در داخل این چالهها ریخته شده و با خاک پوشانده میشود.
کودهای نیتروژنی
اوره شناخته شده ترین، ارزانترین و در دسترس ترین کود نیتروژنی برای کشاورزان محسوب میشود. البته در مناطقی با خاک آهکی سولفات آمونیوم توصیه میشود. مناسب ترین روش مصرف کود نیتروژنه، مصرف آن در سه قسط و به صورت کودآبیاری است. قسط اول بلافاصله بعد از ریزش گلبرگها، قسط دوم هنگامی که میوه ها حداکثر به اندازه فندق شکل گرفته باشند. و قسط سوم پس از برداشت میوه (پیش از خزان برگهای درخت عناب) توصیه میشود.
مصرف زیاد اوره به دلیل تبدیل شدن آن به فرم نیتراتی باعث اختلال در جذب آهن و زرد شدن برگها میشود. اختلال در جذب کلسیم و کاهش ماندگاری میوه، از دیگر پیامدهای زیادی مصرف کود اوره است.
کودهای فسفر
فسفر در درون گیاه متحرک بوده و در شرایط کمبود در خاک، از برگهای مسن به برگهای جوان منتقل میشود. برای توصیه میزان کود فسفری، توجه به وضعیت فسفر اولیه خاک در عمق های ۰ تا ۳۰ و ۳۰-۶۰ سانتیمتری خاک، میزان مواد آلی، بافت و pH خاک ضروری است. از مقدار فسفر قابل جذب خاک کمتر از ۵ میلی گرم بر کیلوگرم باشد میزان ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم سوپرفسفات تریپل، اگر بین ۵ تا ۱۰ باشد مقدار ۱۰۰ تا ۱۵۰ گرم، اگر بین ۱۰ تا ۱۲ باشد بین ۵۰ تا ۷۰ گرم به ازای هر درخت مورد نیاز است.
کودهای فسفری به دلیل حلالیت کم، بایستی در اوایل اسفند، هنگامی که گیاه در خواب زمستانی به سر میبرد، همراه با کود دامی و به صورت چالکود، دو حفره به فاصله حدود یک متر از تنه، در سایه انداز درخت و در مسیر جریان آب، مصرف شوند. در صورت ضرورت، میتوان در اوایل تشکیل میوهها، از کودهای فسفری محلول در آب به صورت کودآبیاری و یا ترجیحاً محلولپاشی استفاده کرد.
کودهای پتاسیمی
میزان پتاسیم خاکها به طور معمول خیلی بیشتر از میزان عناصر غذائی پرمصرف دیگر مانند نیتروژن و فسفر است. با اینحال، نیاز درختان به پتاسیم نیز زیاد است.
در درختانی مثل درخت عناب که رنگ میوه آنها قرمز است مصرف کود پتاسیم باعث زیاد شدن رنگ قرمز میوه و افزایش بازارپسندی میشود درحالیکه، در درختانی که پتاسیم کم (و نیتروژن زیاد) دریافت کرده باشند رنگ میوه شفافیت لازم را ندارد.
اگر بر اساس نتایج آزمون خاک مقدار پتاسیم قابل جذب خاک کمتر از ۱۵۰ میلی گرم بر کیلوگرم باشد مقدار کود سولفات پتاس ۵۰۰ تا ۸۰۰ گرم، اگر بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ باشد مقدار کود ۳۰۰ تا ۵۰۰ گرم و اگر بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ باشد این مقدار ببه ۵۰ تا ۷۰ گرم به ازای هر درخت مناسب خواهد بود.
منبع
راهنمای تغذیه درخت عناب- بصیر عطاردی-۱۳۹۸