راههای کنترل کنه سیکلامن توت فرنگی
توت فرنگی
میـوه توت فرنگـی (Fragaria) در ایران سـابقه‌ای چهل سـاله و دامنه سـازگاری گسـترده‌ای دارد. در منطقه شـمال غرب کشـور در شـرایط آفتاب مستقیم، هوای خنک کوهستان و خاکهـای سـبک ایـن منطقـه محصـول پردرآمدی تولید می‌شـود. سـطح زیرکشـت توت فرنگـی در اسـتان کردسـتان حـدود ۲۵۰۰ هکتـار اسـت. و میـزان تولیـد نیـز در حـدود ۳۳ هزارتـن بـوده و متوسـط عملکـرد آن ۲/۱۳ تـن در هکتـار اسـت. کردستان بـا تولیـد ۷۵ درصـد از توت فرنگی کشـور بزرگتریـن تولیدکننـده این محصول در کشـور اسـت. یکی از مهم ترین مشکلات تأثیرگذار بر افزایش کمیت و کیفیـت توت فرنگـی در کردسـتان، آفـات و بیماری‌های رایـج در مـزارع اسـت. که یکی آز آفات مهم این گیاه کنه سیکلامن توت فرنگی می‌باشد.
کنــه سیکلامن (توت فرنگــی) Phytonemus pallidus fragariae بـا آسیب رسـاندن بــه برگ هـا و میوه ها به طــور مسـتقیم یـا بـا پاییـن آوردن کیفیـت میـوه و بازارپسـندی آن (ماننـد بدشـکلی و دفرمه کردن میوه‌ها) به طـور غیرمستقیم خسارت وارد می‌کند.
تاریخچه کنه سیکلامن توت فرنگی
این آفت تا سال ۱۳۹۳ در ایران جز آفات قرنطینه ای بود. که اولین بار در همین سال از مزارع توت فرنگی شهرستان سنندج گزارش شد.
زیست شناسی کنه سیکلامن توت فرنگی
کنه‌های بالغ سیکلامن، بیضی شکل و بــه رنـگ سـفید تـا نارنجی متمایـل بـه صورتـی و بـراق هسـتند. و دو شـکل جنسـی دارنـد. کنـه مـاده بالـغ بـه طول حدود ۲۷۰ و عرض۱۲۰ میکرون است. و پاهـای عقبـی نخی شـکل یــا شـاقی دارد. دو جفـت مـو در سـطح پشـتی بخـش جلویـی بـدن وجـود دارد. که جفـت دوم بسـیار بلندتـر از مـوی سـطح پشـتی اسـت. برخـی از موهـای پشـتی چماقی شــکل اند و به طور کامل یا در بخشهایی از حاشــیه‌های جانبی صفحه پشتی وجـود دارنـد. امــا کنه نر کوچکتر بــوده و دارای متوسط طــول ۲۱۰ و عرض ۱۱۵ میکرون اســت، ساق و پنجه پــای چهارم نرها، در هم ادغــام شده‌اند و پاهای عقبی انبرک مانند اســت.
مناطق انتشار و میزبان
پراکندگی گسترده ای دارد این آفت. و از آمریکای شمالی و جنوبی، استرلیا، آفریقا، اروپا و آسیا گزارش شده است.
توت فرنگی، سیکلامن، شـمعدانی، بنفشه آفریقایی، گل داوودی، شاهی آبی، میخک، بگونیا، پیچک، انگور، انجیر، تمشک، زغال اخته، بادمجان و گوجه فرنگی میزبان‌های شناخته شده کنه سیکلامن هستند.
علائم کنه سیکلامن توت فرنگی
کنـه سیکلامن برگهای جـوان و غنچه‌ها را ترجیح می‌دهـد و روی برگهای جوان بازنشده فعالیت و تغذیه می‌کند. و پس از بازشدن برگها، آن را ترک می‌کند. و به برگهای جوان‌تر منتقل می‌شود.
علائم اصلی خسارت این کنه عبارت اند از:
- قهوه‌ای شدن برگهای جوان
- بدشکلی و ابلقی شدن برگهای بازشده
- به همراه عقیم شدن گلها
- پیچیدگی و بدشکلی گلها
- بد شکلی میوه‌ها
در آلودگی‌های شدید دم برگها و دمگل‌ها کوتاه و رشد گیاه متوقف می‌شود. و بوته‌های توت فرنگی ظاهری پهن و کوتوله به خود می‌گیرند. و میزان محصول تا حد چشمگیری کاهش پیدا می‌کند.
کنـه سیکلامن در هـر سـال چنـد نسـل تولیـد می‌کند؛ امـا دو پیـک جمعیت آن، یکـی در اوایـل بهـار (قبـل از بازشـدن جوانه‌هـای برگـی). و بـار دوم در اواخـر تابسـتان اتفـاق می‌افتـد. ایـن کنـه شـرایط محیطـی مرطـوب و خنـک و تاریـک را ترجیـح می‌دهـد. بنابرایـن، در سـالهای پربـاران و مرطوب یا در مـزارع توت فرنگی تحـت آبیـاری بارانـی خسـارت بیشتـری وارد می‌کند
راههای کنترل کنه سیکلامن توت فرنگی
در بیـن عوامـل خسـارت زای توت فرنگـی، کنتـرل کنـه سیکلامن مشـکل تر از بقیـه اسـت. زیرا بالغان و سـایر مراحل رشـدی کنه سیکلامن در داخـل بافت های مریسـتمی گیـاه، در لابلای برگهای بازنشـده، سرتا سـر رگبـرگ میانـی و برگهای چین خـورده بـه سـر می‌برنـد. و رسـیدن محلول سـمی به آنها مشـکل اسـت.
مهم ترین راهکارهای مدیریـت ایــن کنـه جلوگیری از گسـترش آلودگی بــه مناطق جدید و کنترل آن در مناطــق آلوده اســت. در حــال حاضــر کنــه سیکلامن توت فرنگــی یـک آفــت قرنطینـه داخلی اسـت. و مهم تریـن راهـکار در مدیریـت آن، جلوگیـری از گسـترش آلودگـی بـه مناطـق جدیـد اسـت. بنابراین ردیابـی مزارع و نابـودی بوته‌های آلـوده در مناطقی کـه کنـه وجـود دارد، از مهمتریـن راهکارهاسـت و در صـورت گسـترش آلودگـی، اقدامات قرنطینه‌ای کارسـاز نیسـت. انتخاب نشـا از مناطق عاری از کنه و اطمینان از سلامت گیاهچه‌ها می‌تواند اولین قدم در جلوگیری از گسترش این کنه باشد.
گیاهان آلوده به کنه سیکلامن توت فرنگی حذف شوند و از بین بروند. در کشت های چندساله و مزارع قدیمی تر خسارت این کنه بیشتر است. بنابراین بررسی مزارع توت فرنگی از زمان ظهور جوانه‌ها تا برداشت محصول باید ادامه یابد و با مشاهده اولین بوته‌های آلوده و علائم مربوطه، مبارزه انجام شود.
اجتناب از مصرف بی رویه کودهای نیتروژنی و پتاسیم، چون این نوع کودها باعث لقاح بیشتر و افزایش جمعیت کنه می‌شود.
در صورتی که خسارت کنه به آستانه زیان اقتصادی برسد، سمپاشی با استفاده از کنه‌کشهای سیستمیک یا کنه‌کشهای تماسی در زمان مناسب پیشنهاد می‌شود: مرحله اول، در اوایل بهار و زمانی که تازه جوانه‌های برگی ظهور کرده‌اند؛ مرحله دوم، پس از برگ چینی و بازسازی بستر کشت، به منظور تماس بیشتر محلول سمی با کنه‌ها.
کاربرد موفقیت آمیز یک کنه کش یا حشره کش برای کنترل کنه سیکلامن بستگی به پوشش کامل و سمپاشی با حجم بالای محلول سمی دارد.
منبع
مصطفی منصورقاضی و سامان بهرامی کمانگر. آشنایی باکنه سیکلامن در مزارع توت فرنگیاستان کردستان. وزارت جهاد کشاورزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه آموزش و ترویج کشاورزی. ۱۳۹۹.
