گل جالیز (Orobanche) کاهش عملکرد بسته به حساسیت گیاه، درصد آلودگی و شرایط اقلیمی فرق دارد. در برخی موارد کشاورزان به دلیل شدت آلودگی زمین کشت شده را رها می کنند. برای از بین بردن گل جالیز، اولین راه پیشگیری است. استفاده از بذور مقاوم به گیاه جالیز تا حد قابل توجهی می تواند میزان خسارت گل جالیز در زمین شما را کاهش دهد.
گل جالیز گیاهی انگلی است. انگل مطلق ریشه گیاهان دو لپه بوده و به دلیل فقدان برگ و کلروفیل با جذب آب و مواد غذایی از گیاه میزبان سبب کاهش رشد و عملکرد، ایجاد پژمردگی و در نهایت مرگ آن می شود.گل جالیز گونه های متفاوتی دارد. ولی گل جالیز مصری (Orobanche aegyptiaca) جز مهمترین گونه گل جالیز در کشور میباشد. که در اغلب مناطق و زمین های کشاورزی پراکنده است. و انگل بسیاری از محصولات زراعی، سبزیجات و صیفی جات میباشد.
این انگل گیاهی در مرحلهای روی سطح خاک مشاهده می شود که خسارت عمدهای به گیاهان میزبان وارد کرده ( قسمت اعظم زندگی این انگل زیرزمینی است). علاوه بر این ارتباط مستحکم بین انگل و میزبان باعث شده که روش های کنترل این انگل مشکل شود.
میزبان گل جالیز
دامنه میزبانی این انگل در بین گیاهان دو لپه وسیع است. که در این خصوص می توان به گیاهانی چون آفتابگردان، گلرنگ، بادمجان، گوجه فرنگی، توتون، عدس، باقلا، نخود، کلزا، هویج و برخی درختان میوه همچون بادام، زردآلو و غیره اشاره کرد.
گل جالیز در چه شرایطی رشد می کند؟
هر چند گل جالیز، جزو علوفه هرز بسیار مقاوم است، اما با این حال، در برخی از شرایط، محیط رشد مساعد تری دارد.
دما
دمای ۱۵ تا ۲۵ درجه سانتی گراد دمای بهینه برای جوانه زدن و اتصال مکینه به گیاه میزبان میباشد. البته بعضی از گونه ها آن می توانند گرمای زیادی را تحمل کنند.
رطوبت
فراهم بودن رطوبت خاک شرط اولیه برای جوانه زنی و نمو گل جالیز میباشد. این علف هرز مناطقی با رططوبت نسبی کم هوار را ترجیح میدهند. غرقاب شدید موجب کاهش جمعیت آن میشود.
نوع خاک
گونه های مختلف گل جالیز نیز خاک قلیایی را ترجیح میدهند.
از بین بردن گل جالیز
مبارزه با این انگل گیاهی به دلیل توانایی تولید بذر زیاد و کوچک، حفظ قوه نامیه بذر به مدت چندین سال در داخل خاک و جابجایی آسان بذور به وسیله باد، آب، بذر گیاه زراعی، ماشین آلات و کود آلوده مشکل میباشد.
۱-پیشگیری
- استفاده از بذرهای گواهی شده فاقد بذر گل جالیز
- کنترل علف هرزهای میزبان این گیاه در حواشی مزرعه
- جلوگیری از ورود آب های مزارع بالا دست آلوده به این علف هرز
- کندن و سوزاندن بوته های گل جالیز
- استفاده از کودهای دامی پوسیده شده بدون بذر این انگل
انواع بذر مقاوم به گل جالیز
۲-وجین دستی
از بین بردن و حذف این علف هرز به محض سر برآوردن از خاک با وسایل تیز و برنده می تواند در جلوگیری از میزان خسارت و جلوگیری از تولید بذر آن موثر باشد تنها در مزارعی توصیه میشود که آلودگی اندکی به این انگل در مزرعه موجود باشد.
۳-آفتاب دهی
پوشاندن سطح خاک با پلاستیک شفاف و آفتاب دادن خاک با تشعشع خاک میباشد حدود ۶ هفته در دمای ۵۰ درجه سانتیگراد باید بماند. تنها راه مطمئن و گران قیمت در کنترل این انگل در حال حاضر آفتابدهی خاک میباشد.
۴-کشت گیاهان محرک و تله
گیاه محرکی گیاهی است که سبب تحریک جوانه زنی این انگل میشود. اما به این گیاه مقاوم میباشد.
گیاه تله به گیاهی گفته می شود، که بذر علف هرز جالیز را وادار به جوانه زنی کند اما قبل از رشد گل جالیز و بذر دهی به کمک روش های مانند شخم یا علف کش از بین روند.
۵-شخم عمیق
۶-تاریخ کشت
تاریخ کاشت با تأثیری که از طریق عامل محیطی، درجه حرارت، بر جوانه زدن بذر آن می گذارد؛ می تواند در کنترل آن موثر باشد یعنی با زود کاشتن محصول و پیش رس نمودن آن می توان گیاه را از خسارت آن فراری داد.
۷-تناوب زراعی
۸-مبارزه بیولوژیک
۹-کشت ارقام مقاوم
۱۰- کنترل شیمیایی
مراحل رشد گیاه جالیز
چرخه زندگی این علف هرز با بذر شروع می شود. بذر از طریق تحریک موادی که ریشه ی گیاه میزبان ترشح می کند. شروع به جوانه زدن می کند و پس از اتصال به ریشه گیاه میزبان زندگی خود را ادامه می دهد. با خارج شدن گل جالیز از خاک در واقع مرحل رشد زیرزمینی گل جالیز به پایان میرسد. پس از تولید گل و کپسول های حاوی بذر زندگی این گیاه تمام میشود. و چرخه زندگی گیاه جدید در روی میزبان دیگر آغاز می گردد.
بیولوژی
بذر
این انگل دارای بذرهای بسیار ریزی است. به نحوی که به طور تقریبی ۱۰۰ میلیگرم بذر گل جالیز حاوی تعداد ۲۰ هزار بذر میباشد. هر بوته گل جالیزحدود ۲۵۰ هزار بذر تولید می کند. این بذرها توسط باد و آب آبیاری، بذر زراعی و ماشین آلات به راحتی جا به جا می شوند. بذر گل جالیز می تواند بیش از ۱۰ سال در خاک زنده بماند.
خواب بذر
اغلب بذرهای گل جالیزدارای خواب اولیه هستند و دامنه زمانی این خواب بین یک تا دو سال است. زمان لازم برای از بین رفتن خواب اولیه بذر تحت تاثیر دما و رطوبت میباشد.
جوانه زنی بذر
زمانی بذر جوانه می زند که مواد محرک شیمیایی را از گیاه میزبان دریافت کند. حداکثر فاصله بذر از ریشه میزبان برای تأثیرپذیری از مواد محرک جوانه زنی دو سانتیمتر و مدت زمان لازم برای تأثیرپذیری گل جالیز از مواد محرک ریشه میزبان پس از آماده سازی آن بین ۴۸ـ۲۴ ساعت میباشد. بذرهای گل جالیزمی توانند قابلیت حیات خود را در شرایط آزمایشگاهی به مدت ۱۳ سال و در شرایط مزرعه ای به مدت ۱۲ سال حفظ کنند.
اتصال به میزبان
پس از جوانه زدن بذر گل جالیز رشته اولیه از درون پوسته بذر خارج می شود و اطراف ریشه گیاه میزبان استقرار پیدا میکند. نفوذ به داخل ریشه میزبان از طریق ترشح آنزیمها و همچنین فشار مکانیکی سلول های مکینه انجام میشود. که موجب جدا شدن سلول ها از یکدیگر می شوند.
سرانجام بافت مکینه سیستم آوندی ریشه میزبان را احاطه کرده و در نهایت سبب برقرار شدن ارتباط محکم می شود و حرکت مواد آوندی گیاه را برای انگل سوق داده، که با ادامه این عمل گیاه میزبان به تدریج ضعیف شده و در صورت ادامه یافتن به مرگ میزبان منجر خواهد شد.
خواص گل جالیز
جالب است بدانید، همین گیاه مزاحم نیز دارای فوایدی است که باعث می شود تا در رده گیاهان دارویی قرار بگیرد. ریشه له شده گیاه خاصیت مرهم برای زخم های باز را دارد. همچین از دم کرده برگ ها برای شستشوی زخم ها استفاده می شود. یک باور وجود داشته است که گل های جالیزانگل مریم گلی، می تواند برای درمان سرطان استفاده شود! همچین از وارد کردن گیاه خشک شده و پودر شده به روده، به عنوان نوعی درمان خاص برای هموروئید استفاده می شده است.
منبع
نشریه ترویجی گل جالیز(مدیریت و بیولوژی). نشرآموزش (مؤسسه آموزش و ترویج کشاورزی). ۱۳۹۷.