انگلهاي خارجی و درمان کنه گوسفندان
انگلهای خارجی دام چیست؟
انگلهاي خارجی موجوداتي هستند، كه در خارج يا داخل بدن حيوانات زندگي میکنند. و از بافت ها يا مايعات بدن تغذيه و يا مستقيمَ در دريافت غذا با ميزبان رقابت مي كنند. انگل ها شكل و اندازه مختلفي دارند. و از نظر محل زندگي و راه هاي انتقال از يك حيوان به حيوان ديگر تفاوت هاي زيادي با يكديگر دارند. مهمترین آن ها کنه گوسفندان میباشد.
مهمترين انگلهاي خارجي دام ها كنه ها، جرب ها، شپشها، ككها، مگسها و پشه ها هستند.
علائم دام مبتلا به انگلهاي خارجی
- خارانـدن مداوم بدن خود با دندان، سـم، شـاخ و در موارد شـدید مالیـدن به دیوار، فنس و اجسـامی از این قبیل
- دندان قروچه، کاهش اشـتها و تکان دادن مکرر سر
- کاهش وزن و تولید شیر به دلیل کاهش خوراک
- ریزش مو، چروکیدگی و آسیب دیدن پوست
- مهم ترین انگلهای خارجی گوسفند و بز شامل کنـه، جـرب، شـپش، کرم، مگـس و حشـرات هستند.
انگل جرب
این انگلهاي خارجی بسیار ریز هستند و عامل گال یا گری هستند. اين انگلهاي خارجی شباهت زيادي به كنه ها دارند.
این انگل پس از رسیدن به پوست در آن نفوذ کرده و باعث ایجاد خارش شدیدی در بدن دام میشود. دام برای رها شدن از این مشکل بدن خود را به دیوار میکشد، که موجب زخم شدن و ریزش پشم میشود.
آلودگي به انواع جرب ها موجب بيماري هاي مختلفي مي شود. كه به نامهای، جرب دمودكسي، ساركوپتي، پسوروپتي، كوريوپتي، نوتوادري و غيره اشاره کرد.
در اثر ابتلا به جرب زخم ها و جراحات پوستي ايجاد مي شوند. و همین زخمها بيشتر در معرض حمله ميكروبها قرار گرفته. و همچنين زخم هاي مربوطه ممكن است تبديل به محل تخم گذاري مگسها و توليد مياز (كرم زدگي پوست و زخم) شوند. مقاومت عمومي دام هاي بیمار كاهش يافته، شير و گوشت آنها كم و ارزش پوست و پشم آن ها کم میشود.
در مواردي نيز كه تلفات دامي وجود دارد بر ميزان خسارات زیاد میشود.. امراض جربي بسيار مسري بوده و به سرعت در گله ها انتشار پیدا میکند. به همين جهت به خاطر كنترل بيماري، مسئولين دامپزشكي هر محل بروز اين بيماري ها را بايد به اطلاع مسئولين سازمان هاي دامپزشكي برسانند تا مقررات قرنطينه اي انجام گردد.
شپشها
شپشها جز انگلهاي خارجی، بیشتر در مناطق کم موی بدن جاندار قرار داشته و از دامی به دام دیگر قابل سرایت است. این انگل هم باعث خارش بدن دام شده و به دنبال خارش توسط دام در پوست آسیب بوجود میآید. دام های ضعیف و لاغر بیشتر در معرض شپش قرار دارند.
اين حالت بيشتر در فصل سرما و در شرايطي كه دام ها به صورت متراكم در اصطبل نگهداري مي شوند. و غذاي مناسب در اختيار آنها قرار نم يگيرد، ايجاد مي شود.
ميزان شير و گوشت در دام هاي مبتلا به شپش كاهش یافنه. هچنین پشم آن ها نيز زمخت شده، پيچيدگي پيدا مي كند. در اغلب موارد مبتلا به شپش به علت ايجاد عوارض مختلف و كاهش مقاومت عمومي بدن دام ها، باعث مستعد شدن آن ها به انواع بيماري هاي مختلف عفوني و انگلهاي داخلي نيز مي شود. كه موجب ضعف و يا از پا درآمدن دام ها و كاهش توليدات دامي مي گردند. پشم دام هاي مبتال كاهش يافته و از نظر كيفي نيز کاهش پیدا میگند.
کنه ها
کنه گوسفندان و دام مهمترین انگلهاي خارجی می باشـند، که باعث ایجاد خسـارات اقتصادي شـدید در نشـخوارکنندگان میشوند، و همچنیـن در انتقـال عوامل ویروسـی، باکتریایی و تـک یاختهاي نقش دارند . خسارات زیادی را به دام وارد میکنند. این حشره به پوست گوسفند میچسبد و از خون دام تغذیه میکند. باعث لاغری و کاهش تولید گوشت و شیر میشود. علاوه بر این موارد باعث انتقال بیماریهای زیادی به دام میشود.
مســائل و مشکلات کنه ها درغالب نقاط دنیا به خصــوص در مناطق گرم و معتدل وجــود داشته. در حال حاضر در بســیاري از نقاط دنیا و در ایران خسارات بهداشتی و اقتصادي ناشی ازکنه ها باعث زیان هاي زیادي به دامپروران و مرغداران می شود.
کنه گوسفندان و بز و مشکلاتی که انگل ها در دام ایجاد میکنند:
- چسـبیدن بـه پوسـت دام و نفوذ بـه زیـر آن و ایجـاد عفونت
- تغذیه از خون، پوسـت و موی بـدن دام درنتیجه ایجاد کـم خونی در دام
- سلب آرامش دام، کاهش وزن و کاهش تولید شیر
- انتقال بیماری از دام های مبتلا به دامهای سالم
- خســارت مــالی ناشـــی ازکــاهش تولیـد و آسیب دیدن پوست
کنه ها انواع مختلفی دارند شامل:
کنههای سخت که فعالیت آنها در ماه های گرم سال است. این کنهها یکبار در طول سال تخمریزی کرده، هر کنه ماده حدود هزار تخم تولید میکند. نوزادهای خارج شده در دیواره جایگاه نگهداری دام یا در منافذ و روی علوفه قدیمی کف جایگاه مخفی میشوند. و پس از مدتی وارد بدن جاندار میشوند. بیشتر در مناطق کم پشم دام مانند نزدیک دنبه، گوش و کشاله ران میچسبد و شروع به تغذیه از دام میکند.
کنه های نرم: تعداد تخم های تولید شده توسط این نوع کنه نسبت به کنههای سخت کمتر است. ولی در طول سال چند نوبت تخمریزی میکنند. این کنهها در طول روز در شکاف دیوارها گذرانده، و در طول شب به بدن دام میچسبند و بیشتر انگل طیور هستند تا دام.
بیماری زردی
در اثر نیش کنهای به نام تیلریا نوعی انگل وارد خون دام میشود که باعث ایجاد زردی میشود. در فصول گرم مثل اواخر بهار و تابستان همزمان با فعالیت کنهها این بیماری افزایش پیدا میکند.
دام به دنبال انتقال انگل دچار تب، خستگی، بی اشتهایی، تورم پلک، ریزش اشک، زرد شدن رنگ چشمها و کاهش اشتها میشود.
درمان: در اواخر پاییز تا زمستان باید دامها را واکسینه کرد و کنهها را از بین برد.
بیماری خون شاش
این هم یکی از بیماریهایی است که توسط کنه به دام منتقل میشود. این انگل بیشتر در تابستان توسط کنهها منتقل میشود. زردی رنگ چشم دام، وجود خون در ادرار و تب از علائم این انگل است.
روشهای مبارزه با کنه گوسفندان
دامهای آلوده به کنه را شناسایی کرده و تا درمان کامل قرنطینه شود. جایگاه نگهداری دام را در آغاز فصل سرد(پاییز) در مناطق روستایی سردسیر سمپاشی شود. در واحد های صنعتی یکبار در پاییز و یکبار در ابتدای بهار سمپاشی شود. برای سمپاشی از سموم کنه کش تخصصی بعد از تخلیه کامل جایگاه از دام، مواد خوراکی و آشامیدنی انجام شود و تا 24 ساعت بعد از سمپاشی در و پنجرههای جایگاه بسته باشد. برای از بین بردن کامل کنهها لازم است روی بدن دام هم از سموم ضد کنه مخصوص دام استفاده شود که یا با دست یا با سمپاش انجام میشود. برای اطلاع از نوع و مقدار سموم به کارشناسان دام مراجعه کنید.
۱-حمام ضد کنه
یکی از موثرترین راهها برای مبارزه با انگلهای خارجی گوسفندان مانند کنهها استفاده از حمام ضد کنه است که در واحدهای بزرگ و متوسط مورد نیاز است. دارای 4 قسمت است:
محل انتظار دام
به ازای هر دام یک متر در نظر گرفته و یک محوطه میسازند.
راهروی هدایت دام به طرف حمام
این راهرو به عرض 50 سانتیمتر و طول 3 تا 6 متر است و محل انتظار را به حوضچه متصل میکند و دام را به طرف حوضچه هدایت میکند.
حوضچه
بعد از راهرو نوبت حوضچه است که طول آن 4 تا 6 متر و عرض آن 1.2 تا 1.8 متر است و دیواره آن کمی از سطح زمین بالاتر است. خیلی گود نباشد تا منجر به غرق شدن دام نشود و حمام کردن توسط دامدار انجام شود. در قسمت انتهای حوضچه یک راهرو دیگر برای خروج دام وجود دارد که برای آسان تر کردن خروج دام کمی شیب دارد.
محل خشک شدن دام
این فضا به ازای هر گوسفند 1 تا 1.2 متر مربع کافی است و دامها بعد از خارج شدن از حوضچه 1 تا 2 ساعت را در این محل استراحت میکنند تا خشک شوند این قسمت شیب ملایمی به طرف حوضچه دارد تا آب خارج شده از بدن دام به حوضچه برگردد.
حمام دو نوع ثابت و متحرک دارد. دامها باید در فصول گرم سال حمام داده شوند از فروردین تا آبان ماه در حدود 1 تا 2 ساعت قبل از ظهر تا ساعت 2 تا 3 بعد از ظهر در دمای محیط 20 درجه سانتیگراد.
مدت زمان نگه داشتن دام در حمام بسته به مقدار پشم و غلظت سم در آب بین 30 ثانیه تا یک دقیقه است اگر بیش از حد نگه داشته شود باعث مسمومیت دام میشود.
تعداد حمام در طول سال دو بار، در بهار و 10 روز بعد از پشم چینی است. همزمان با حمام گوسفندان جایگاه دام هم سمپاشی شود.
۲-سموم مناسب برای درمان کنه گوسفندان
برای استفاده از سموم باید مقدار دقیق آنها توسط کارشناس دام و طبق دستورالعمل صحیح مصرف شوند. تعدادی از این سموم مانند پوآن، پروپتامفوس، مک سیدول، نگوون، بایگون و لیندن است. مقدار سم برای حمام کنه با توجه به نظر کارشناس و دز مصرفی روی بروشور تعیین شود.
تعداد گوسفندی که در هر بار حمام دادن میتوان در حوضچه شست بسته به تمیزی دام و مقدار پشم دارد. در یک حوضچه 6 متر مکعبی میتوان 400 راس دام 40 کیلوگرمی تمیز را حمام کرد.
پشت گردن هر دام را با کمک یک میله پلاستیکی دوبار در آب کمی فشار دهید تا کنه های داخل گوش دام هم از بین برود.
خود دامدار از لباس پوشیده، چکمه، ماسک و دستکش استفاده کند. دامهای بیماری، لاغر و آبستن جداگانه حمام شوند. اگر دام از چراگاه و مسافت طولانی برگشته بود بعد از گذشت 24 ساعت حمام داده شوند. بره های کمتراز 3 ماه نیاز یه حمام ندارند. در روزهای سرد حمام نشوند. سموم فقط با دستور دامپزشک استفاده شوند. برای تکرار حمام در صورتی که کنهها از بین نرفته باشند 10 تا 14 روز بعد از حمام اول تکرار شوند. از گوشت و شیر دام بعد از گذشت دوره لازم بعد از حمام استفاده شود. به هیچ وجه کنهها را با دست لمس و له نکنید.
منبع:
دكتر نرگس حسيني. انگلهاي خارجي نشخواركنندگان. حوزه ترويج و نظام بهره برداري يزد. ۱۳۸۶
شناسایی کنه هاي سخت نشخوارکنندگان اهلی در دو منطقه اکولوژیکی استان اصفهان. امور دامو آبزیان، شماره۷۷. زمستان ۱۳۸۶.
http://www.beefresearch.ca/research-topic.cfm/external-parasites-109