بیماری گموز پسته و راه مبارزه با آن

.بیماری گموز پسته و راه مبارزه با آن

گموز پسته یا پوسیدگی طوقه و ریشه از مهمترین بیماری های درخت پسته می باشد. در بسیاری از نقاط دنیا از جمله آمریکا و ترکیه، به دلیل استفاده از پایه های مقاوم، بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه پسته اهمیت اقتصادی ندارد. تا الان در کشورهای پسته خیز جهان بیش از ۵۳ گونه قارچ و شبه قارچ بیمارگر گزارش شده. که باعث ایجاد بیماری روی قسمت های مختلف درخت پسته می‌شود. و علائمی از قبیل لکه برگی، سوختگی، سرخشکیدگی، پوسیدگی میوه، پوسیدگی طوقه و ریشه، پژمردگی، شانکر، زنگ و سفیدک را ایجاد می کنند.

عامل بیماری

بیماری گموز پسته توسط چندین گونه شبه قارچ فیتوفتورا (Phytophthora) ایجاد می شود. که همگی در خاک زندگی می‌کنند. عامل بیماری گموز می تواند با نهال یا خاک آلوده به باغ سالم وارد شود. و با آب روان می توانند مسافت های طولانی را تا کیلومترها طی کند. دوره های طولانی اشباع خاک موجب بالا رفتن خطر آلودگی شده. همچنین درختان اغلب در طول بهار و تابستان حساس تر هستند و در فصل زمستان و یا دوره خواب حساسیت کمتری دارند.

انتقال غیرفعال عامل بیماری در یک باغ با عملیات خاکورزی نادرست، آب آبیاری، تماس ریشه ها با یکدیگر (به علت عدم رعایت فاصله کاشت)، ریختن خاک اطراف درختان آلوده در بین ردیف ها، انتقال خاک آلوده به باغ، آلوده بودن ادوات و وسایل کشاورزی اتفاق می افتد. رطوبت در پوسیدگی طوقه و ریشه درختان پسته و چرخه زندگی عامل بیماری در باغ نقش اساسی دارد. دامنه دمایی بهینه برای رشد رویشی بیمارگر ۲۰- ۳۰ درجه سانتی گراد است.

علائم بیماری گموز پسته چیست؟

در فصول مختلف سال در باغ ها علائم بیماری گموز به شکل های متفاوتی مشاهده می‌شود:

علائم در فصل بهار:

در اوایل فصل بهار علایم سوختگی سرشاخه ها زوال سریع و مرگ درخت امکان دارد دیده شود. با کامل شدن رشد رویشی گیاه، فعالیت بیمارگر به صورت کلروز (زردی) و نکروز (مرگ بافت) آشکار می‌شود. که از انتهای برگ شروع شده و کم کم تمام برگ فرا می‌گیرد. و باعث ریزش آن می شود. پژمردگی ناگهانی و بدون هرگونه علایم ظاهری قبلی در اندامهای هوایی، به صورت سبزخشکی درختان و ریزش برگ ها نیز امکان دارد دیده شود.

گاهی اوقات رشد گیاه در نتیجه باردهی زیاد و غیرمعمول، ناشی از بیماری متوقف می شود. بررسی ناحیه طوقه و ریشه نشان داده، که در اکثر مواقع پوسیدگی طوقه و ریشه دیده شده. و آلودگی ها از طوقه یا ریشه شروع می شوند، گرچه کامبیوم ناحیه آلوده درخت به رنگ تیره در میآید ولی آوند چوبی تغییر رنگ نمی دهد. درختان با آلودگی طوقه، بسته به بافت لایه های خاک، ممکن است نشانه های متفاوتی را نشان دهند.

علائم در فصل تابستان:

کاشت پایه حساس در باغ های با بافت خاک همگن (یکسان و سنگین) تا عمق ۱/۵ متری باعث بروز علایم سبزخشکی درختان در تابستان می شود. در باغ هایی که بافت خاک اطراف طوقه از نوع خیلی سنگین و در زیر آن یک لایه شنی قرار داشته باشد و پایه های مقاوم به بیماری کشت شوند. نشانه های بیماری بیشتر به صورت کاهش پوشش برگی، خشکیدگی سرشاخه، کم شدن میزان محصول، تغییر شکل برگ و مرگ تدریجی درخت، دیده می‌شود. در مواردی امکان دارد این نشانه ها با علایم پوسیدگی طوقه همپوشانی داشته باشد. مخصوصاً زمانی که ریشه های اصلی آلوده باشند.

محدوده آلودگی طوقه و ریشه اغلب با برداشتن پوست بافت آلوده مشخص می شود. در محل طوقه و روی تنه در ارتفاع ۲۰ تا  ۳۰ سانتیمتری از سطح خاک ترشح صمغ به صورت قطرات ریز و درشت در سطح یا در شکاف های پوست درختان مشاهده می‌شود. زمانی که پوست قسمت آلوده برداشته شود. صمغ شیری رنگ به بیرون تراوش می کند. که پس از گذشت مدت کوتاهی به رنگ خاکستری تا سیاه تغییر رنگ پیدا می کند. رنگ بافت آلوده در ناحیه طوقه از قهوه ای تا سیاه و در بافت ریشه به صورت قهوه ای روشن تا تیره دیده می شود.

 سرعت مرگ درختان آلوده بستگی به سن آن ها دارد. و درختان جوان دارای آلودگی شدید، سریعاً خشک می شوند. در حالی که درختان مسن آلوده ابتدا کاهش پوشش برگی و خشکیدگی سرشاخه ها را نشان داده و به تدریج بعد از یک تا سه سال کامل از بین می روند.

الگوی خشک شدن درختان آلوده در باغ مختلف بوده و تا حد زیادی به شرایط مدیریت باغ از جمله عملیات خاکورزی، خصوصیات فیزیکی خاک (نفوذپذیری)، نحوه آبیاری و کنترل بیماری ارتباط دارد. در بیشتر موارد آلودگی از طوقه و یا ریشه های اصلی شروع شده و در جهت های مختلف آن گسترش می یابد. وجود لایه سخت زیرین و عملیات خاکورزی نامناسب و نادرست باعث تشدید بیماری و گسترش آن می‌گردد.

علائم در فصل پاییز و زمستان:

در دو فصل پاییز و زمستان نیز نشانه بیماری به صورت باقی ماندن برگ های درختان آلوده و عدم خزان دیده می شود. الگوی خشکیدگی درختان، میزان خسارت بیماری و چگونگی گسترش آن در باغ های آلوده متفاوت بوده و تا حد زیادی به مدیریت باغ در طول سال از جمله عملیات خاکورزی، خصوصیات فیزیکی خاک (نفوذپذیری)، نحوه آبیاری و کنترل بیماری بستگی و ارتباط دارد.

عوامل تاثیرگذار در گسترش بیماری گموز پسته

خصوصیات فیزیکی خاک

بافت و ساختمان خاک و چگونگی قرارگرفتن لایه های خاک در یک باغ آلوده، میزان خسارت و شدت بیماری را تحت تأثیر قرار می دهد. باغ هایی که دارای بافت خاک رسی می‌باشند. و یا میزان رس خاک همراه با عمق خاک افزایش می یابد. باعث افزایش ظرفیت نگهداری آب در خاک، افزایش خفگی ریشه ها و حساس شدن ریشه ها به آلودگی می‌گردد. در چنین باغ هایی اغلب نشانه های پوسیدگی ریشه به صورت ضعف عمومی درخت و کاهش شاخ و برگ، خشکیدگی سرشاخه، کم شدن میزان محصول، تغییر شکل برگ و مرگ تدریجی درخت دیده می‌شود.

 در صورت وجود یک لایه سنگین روی سطح خاک (عمق صفر تا ۴۰ سانتی متری) و همچنین در مواردی که درختان به شکل عمقی کاشته شده باشند. پوسیدگی طوقه بیشتر شایع می‌باشد. وجود لایه سخت زیرین که در هنگام احداث باغ شکسته نشده باشد نیز باعث تشدید بیماری می گردد.

در باغ هایی که طوقه درختان در زیر سطح خاک قرار دارد. و یا دارای لایه سخت زیرین می‌باشند. حفر یک کانال به عرض ۷۰ تا ۱۰۰ سانتی متر و عمق ۱ تا ۲ متر در فاصله بین ردیف ها، انتقال خاک به خارج از باغ و پرکردن کانال حفر شده با خاک بدون آلودگی و دارای بافت سبک به نحوی که شیب ردیف ها به سمت مرکز ردیف باشد باعث کاهش خسارت بیماری می‌گردد.

اثر شوری

ریشه های پایه بادامی، در اثر تنش های شوری کمتر از رقم فندقی مورد حمله قرار می گیرد.

راه مبارزه و مدیریت بیماری گموز پسته

استفاده از پایه های مقاوم

 در اغلب مناطق پسته کاری ایران از ارقام مختلف پسته اهلی با تنوع ژنتیکی زیاد به عنوان پایه استفاده می‌کردد. ولی اکثرا آن ها به گموز حساس می‌باشند. تحقیقات نشان داده که پایه های اهلی پسته مانند دو پایه قزوینی و بادامی ریز زرند از مقاومت بالایی نسبت به گونه های فیتوفتورا برخوردار می‌باشند. بقیه پایه ها حساسیت را نسبت به عوامل بیماری گموز نشان دادند. و رقم سرخس از سایر پایه ها حساس تر می‌باشد. بنه یا پسته وحشی نسبت به بیماری مقاوم است.

مدیریت آبیاری

مدیریت ابیاری در این بیماری از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد. بنابراین استفاده از سیستم های تحت فشار آبیاری به لحاظ کاهش میزان آب مصرفی نسبت به آبیاری غرقابی، کاهش زمان تماس طوقه و ریشه با آب و عدم اشباع خاک به مدت طولانی، برتری دارند.

مدیریت آبیاری باید به گونه ای باشد، که طوقه و ریشه های درختان پسته در معرض کمترین میزان رطوبت ناشی از آبیاری و یا آب آزاد در خاک قرار گیرد. برای این منظور ایجاد بند خاکی اطراف تنه درختان برای جلوگیری از تماس طوقه با آب باعث کاهش شدت بیماری در باغ و جلوگیری از آلودگی های جدید می‌گردد. در حالت شیب دار کردن باید بیشترین ارتفاع آب در مرکز ردیف و یا سایه انداز قرار گیرد و به سمت طوقه و ریشه های اصلی ارتفاع آب کاهش یابد.

در موارد خسارت شدید بیماری، کاهش میزان و دور آبیاری مخصوصاً در اوایل بهار مفید می‌باشد. و در این صورت باید عوامل رشدی گیاه نیز در نظر گرفته شود. اعمال مدیریت آبیاری در باغ های با شوری بالا خاک و آب باید با احتیاط و نظر کارشناسی صورت گیرد.

اثر نمک های کلسیمی روی بیماری

نمک های کلسیمی به خصوص سولفات کلسیم باعث کاهش بیماری می شوند. و کاربرد گچ در باغ های پسته برای مهار بیماری نقش مثبتی دارد. این ماده در بسیاری از باغ های آلوده مورد استفاده قرار گرفته. و باعث کاهش نابودی در باغ های آلوده شده است. مقدار گچ مورد استفاده در باغ ها از ۲۰ تا ۱۰۰ تن در هکتار متغیر می‌باشد.

مبارزه شیمیایی

مبارزه شیمیایي با بیماري گموز به روش هاي زیر انجام مي گیرد:

• درمان قسمت های آلوده طوقه و ریشه درختان با قارچکش های مسی مانند مخلوط بردو (۴درصد) و اکسی کلرورمس (۱ درصد) به طور معمول توسط باغداران انجام می‌گردد.
• در بعضی از موارد از آهک نیز برای ضدعفونی طوقه و ریشه استفاده می شود.
• یکی از روش هایی که همواره برای کنترل بیماری پوسیدگی طوقه و ریشه ناشی از گموز در درختان میوه توصیه می‌گردد. استفاده از قارچکش های سیستمیک و حفاظتی در محل طوقه و ریشه می‌باشد. ولی از آن جایی که درخت پسته بیشتر در مناطق کویری و یا حاشیه کویر کشت شده و دارای پوست نسبتاً سخت و غیر قابل نفوذ می‌باشد. کاربرد قارچکش ها روی طوقه و ریشه برای کنترل بیماری مؤثر نیست. و این روش امکان دارد صرفاً روی درختان جوان که پوست آنها نفوذپذیری بیشتری دارند مناسب باشد.
• محلول پاشی قارچکش فوزتیل آلومینیوم (اِلیت) تأثیر زیادی در کاهش آلودگی به عامل بیماری دارد. این ترکیب بعد از استفاده، به سرعت جذب گردیده و در گیاه پخش می شود. اثرات پیشگیری و معالجه کنندگی این سم به صورت اثر مستقیم روی بیمارگر و فعال شدن مکانیسم های دفاعی گیاه در برابر گونه های فیتوفتورا می‌باشد. رعایت الگو و زمان استفاده از این قارچکش از عامل های بسیار مهم در خصوص میزان تأثیرگذاری آن بر روی بیماری می‌باشد. در محل هایی از باغ با آلودگی شدید و نابودی درخت که درختان بیمار و آلوده و یا خشک شده. در اثر بیماری وجود دارند. لازم می‌باشد تا محلولپاشی با غلظت ۲/۵ در هزار و به تعداد حداکثر ۴ نوبت، ترجیحاً در فاصله های یک تا دو هفته ای، تکرار گردد. اگر در بقیه قسمت های باغ با خطر پایین که بیماری و یا وجود درختان آلوده در آن قسم تها به راحتی قابل تشخیص نمی باشد. و یا بدون آلودگی هستند، فقط به یک نوبت محلول پاشی با دوز ۲/۵ در هزار یا دوز کمتر نیاز است.

در سال های بعد، در باغ های محلول پاشی شده. و آلوده فقط یک مرتبه سمپاشی کافی می‌باشد. بهترین زمان سمپاشی همراه با باز شدن کامل برگ ها و یا توقف رشد سرشاخه های جدید می‌باشد. باید توجه کرد تا قبل از به مغز رفتن پسته، محلولپاشی ها باید قطع گردد.

کنترل بیولوژیک

تأثیر عوامل بیولوژیک در کنترل پوسیدگی طوقه و ریشه پسته ناشی از شبه قارچ فیتوفتورا در باغ های آلوده جهت کنترل این بیماری از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد. موفقیت جدایه های (سویه) قارچ تریکودرما (کپک سبز) به عنوان عامل کنترل زیستی به علت توانایی تکثیر بالا، بقاء تحت شرایط نامساعد است. و همچنین تحمل شوری و عناصر سنگین خاک، تغییر محیط ریزوسفر، توان بالای کلونیزاسیون ریشه و همزیستی با آن. رقابت تغذیه ای قوی و قدرت تهاجمی بالا در تقابل با بیمارگرهای ریشه می‌باشد.

 علاوه بر آن ترشح ترکیبات شیمیایی مختلف مانند آنزیم ها و آنتی بیوتیک ها، قدرت تحمل و یا خنثی سازی ترکیبات تولید شده توسط گیاهان و سایر میکروارگانیسم ها، ایجاد و القاء مقاومت با تحریک گیاه به تولید زهرابه های سمی علیه بیمارگر و فعال نمودن مکانیسم های دفاعی و رشدی از دیگر عوامل موثر در موفقیت تریکودرما می‌باشد.

انتخاب رقم مقاوم و کاشت مستقیم بذر در زمین به جای کاشت نهال مشکوک به بیماری اولین قدم برای احداث باغی سالم می‌باشد. و دومین قدم مدیریت بیماری انتخاب روش مناسب آبیاری و خاکورزی و جلوگیری از تماس طوقه درخت با آب می‌باشد. این اقدامات در کنار تغذیه مناسب در پیشگیری از بروز بیماری نقشی مهمی را ایفا می کنند.

منبع

سید رضا فانی، محمد مرادی، منصوره میرابوالفتحی. بیماری گموز پسته (تشخیص و مدیریت بیماری). نشرآموزش (مؤسسه آموزش و ترویج کشاورزی). ۱۴۰۰.

https://yujs.yu.ac.ir/pps/article-1-277-en.html&sw=Gummosis