مطالب آموزشی

گیاه زوفا چیست؟

گیاه زوفا چیست؟

گیاه زوفا، گیاهی خشبی و چندساله می‌باشد. یکی از مهم ترین گیاهان دارویی و ادویه ای به حساب می‌آید. و در اکثر دارونامه های معتبر از اندام رویشی زوفا به عنوان دارو یاد شده است. این گیاه به خشکی مقاوم می‌باشد. و به همین دلیل می توان این گیاه را به صورت دیم کشت کرد. زوفا به خاک خاصی نیاز ندارد و تقریباً در هر نوع خاک حتی خاک های شنی و خالی از مواد و عناصر غذایی رشد می کند.

منشا گیاه زوفا

منشاء آن آسیای صغیر است و از دریای خزر تا دریای سیاه و همچنین در مناطق شنی نواحی مدیترانه یافت می شود. زوفا در سطح وسیعی در مرکز و جنوب اروپا عمدتاً در روسیه، بلغارستان، مجارستان، ایتالیا، اسپانیا، فرانسه و در کشمیر هند کشت می گردد.

موارد مصرف

گیاه زوفا دارای مصارف زیر می‌باشد:

زوفا کمی تلخ مزه است، ولی به عنوان طعم دهنده مواد غذاییو همچنین در تهیه سس استفاده می گردد.

اسانس زوفا در صنایع کنسروسازی، نوشابه سازی و همچنین در صنایع آرایشی و بهداشتی کاربرد فراوانی دارد.

به علت نوش فراوانی که در گل های این گیاه وجود دارد. در ردیف گیاهان مولد عسل قرار گرفته. عسل حاصل از آن از کیفیت بسیار مطلوبی و خوبی برخوردار می باشد.

گیاه زوفا چیست؟ گیاه زوفا چیست؟ گیاه زوفا چیست؟  گیاه زوفا چیست؟

خواص دارویی

 از دم کرده اندام رویشی این گیاه برای درمان بیماری های مربوط به دستگاه تنفس مانند سرفه، سیاه سرفه، برونشیت و آسم استفاده می گردد. مواد موجود در این گیاه سبب افزایش فشار خون، هضم غذا و همچنین کاهش تورم می شوند. اسانس زوفا خاصیت ضدقارچی و ضد باکتریایی دارد.

گیاه شناسی گیاه دارویی زوفا

زوفا (Hyssopus officinalis) گیاهی دارویی و چندساله می‌باشد. که به تیره نعناع تعلق دارد. سرشاخه های گل دار، برگ و بذر بخش های قابل استفاده این گیاه می‌باشد. رشد اولیه گیاه زوفا کند است و در سال اول رویش، گل ها در اواخر خرداد و اوایل تیر مشاهده می شوند.

مشخصات ریشه

این گیاه دارای ریشه مستقیم با انشعاب های فراوان است.
مشخصات ساقه

ساقه در این گیاه چهارگوش و مستقیم می‌باشد

ارتفاع ساقه آن بین ۵۰ تا ۷۰ سانتی متر است.

 مشخصات برگ

طول برگ های زوفا ۲ تا ۴ سانتی متر است.

عرض برگ های زوفا ۰/۵ تا ۱ سانتی متر می‌باشد.

برگ های زوفا در طول ساقه به صورت متقابل به شکل صلیب قرار می گیرند.

هر دو طرف پهنک پوشیده از حفره های محتوی اسانس است.

مشخصات گل

گل های زوفا در قسمت فوقانی ساقه هایی به طول ۴ تا ۵ سانتی متر به شکل چرخه هایی مجتمع در چهار رنگ سفید، صورتی، آبی و مخلوط تشکیل می شوند، که هر چرخه مرکب از ۷ تا ۹ گل می‌باشد.

مشخصات میوه

میوه زوفا فندقه چهارقسمتی و رنگ آن سیاه یا قهوه ای تیره می‌باشد.

Hyssopus officinalis Hyssopus officinalis

گیاه زوفا گیاه زوفا

شرایط مورد نیاز کاشت گیاه زوفا

زوفا به خاک خاصی نیاز ندارد و تقریباً در هر نوع خاکی، حتی خاک های شنی و خالی از مواد غذایی، رشد می کند. برای کشت این گیاه می توان از مناطق بیابانی و زمین های بایری استفاده نمود، که دارای آب محدود هستند. این گیاه به خشکی بسیار مقاوم می باشد و مناسب شرایط کم آبی است. در شروع رویش و پس از برداشت اول به آب کافی نیاز دارد و در سایر برداشت ها به راحتی به خشکی مقاوم است. این گیاه بیش تر در مناطق بیابانی و در سطح وسیعی رشد می کند که مملو از خاک هایی با بافت متوسط حاوی ترکیبات کلسیم هستند. pH مناسب خاک برای زوفا بین ۵ تا ۷/۵ می‌باشد. دور آبیاری این گیاه ۱۵ تا ۲۰ روز در تابستان می‌باشد.

علت انتخاب زوفا برای کشت

  • این گیاه به راحتی در هر خاکی و بدون نیاز به مواد غذایی فراوان رشد می کند.
  • نسبت به خشکی، کم آبی و سرما مقاوم می‌باشد و در نواحی بیابانی با حداقل آب رشد می کند.
  • کاشت، داشت و برداشت زوفا به راحتی به وسیله ماشین آلات انجام می گیرد، و از این نظر در استفاده از نیروی انسانی صرفه جویی می شود.

در استان چهارمحال و بختیاری به دلیل بارش های بهاری و زمستانه رطوبت مورد نیاز زوفا فراهم می شود و حتی در بعضی از مناطق مانند کوهرنگ، لردگان، فارسان و اردل این گیاه را همراه با یک یا دو آبیاری تکمیلی در تابستان می توان به صورت دیم کشت نمود. استفاده فراوان این گیاه در صنایع بهداشتی، آرایشی، کنسروسازی، نوشابه سازی و حتی مصرف به صورت سنتی و دم کرده برای کنترل بیماری های تنفسی اهمیت کشت آن را دو چندان کرده است.

  • کشورهای اروپایی مخصوصاً آلمان، فرانسه و همچنین آمریکا از جمله بازارهای هدف این محصول می‌باشد.

با صادرات این گیاه می توان ارزآوری خوبی داشت، به طوری که قیمت این محصول در سال ۱۳۹۷ بر اساس کیفیت گیاه خشک شده شامل برگ، گل و ساقه به ازای هر کیلوگرم ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار ریال بوده است. در مقایسه با گیاهان زراعی و علوفه ای که نیاز آبی بالایی دارند، ارزش افزوده این گیاه شش برابر یونجه و سی برابر ذرت علوفه ای در هر کیلوگرم محاسبه می گردد.

زمان کشت

 نیمه دوم اسفند و اوایل بهار زمان مناسبی برای کشت زوفا می باشد. در مناطق سردسیر کشت را می توان در اواخر فروردین تا اواسط اردیبهشت انجام داد. کشت این گیاه درحال حاضر در اکثر کشورها به صورت مستقیم انجام می شود. و بذر مستقیم در زمین اصلی کشت می گردد. در گذشته کشت غیرمستقیم (کشت در خزانه) نیز انجام می شد. کشت زوفا به صورت ردیفی و با استفاده از ردیف کار انجام می شود و بعد از کشت ببالافاصله باید زمین آبیاری گردد.

تناوب کشت

زوفا اغلب هفت سال عمر می کند و می توان آن را با گیاهانی مانند غلات، خردل و ذرت به تناوب کشت نمود. این گیاه را نباید در زمین هایی کشت کرد که علفکش هایی با ماده مؤثره تریازین در آن ها استفاده شده است. تناوب کشت زوفا با گیاهانی مانند رازیانه و گشنیز که بذر آنها پس از رسیدن به اطراف پراکنده می شوند، همچنین با گیاهان ریشه ای مانند یونجه و شبدر مناسب نمی‌باشد. زیرا این گیاهان در گسترش بیماری ها مؤثر هستند.

کشت گیاه زوفا

اضافه کردن کود های حیوانی به میزان زیاد در زمین هایی که زوفا کشت می گردد، کار درستی نیست. ولی کاربرد کودهای شیمیایی به مقادیر مناسب بر اساس آزمون خاک در تولید گیاه با کیفیت تأثیر فراوانی دارد.

قبل از کاشت و در فصل پاییز همراه با خاک ورزی کم با استفاده از خاک ورز مرکب یا چیزل پکر توصیه می گردد. ۶۰ تا ۸۰ کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و ۶۰ تا ۸۰ کیلوگرم اکسید پتاس به خاک اضافه نمود. و در فصل بهار قبل از کشت ۴۰ تا ۵۰ کیلوگرم در هکتار ازت باید به خاک اضافه کرد.

شخم در پاییز به صورت عمیق توصیه می‌شود. بسته به کمبود بارندگی، چنانچه خاکورزی حفاظتی از نوع استفاده از ادوات کم خاکورزی مانند خاک ورز مرکب، چیزل پکر، دیسک و گاوآهن قلمی باشد، میتواند تا ۳۰ درصد در مصرف آب صرفه جویی نمود.

فاصله بین ردیف ها به روش برداشت و نوع ماشین برداشت محصول بستگی داشته و اغلب بین ۵۰ تا ۷۰ سانتی متر مناسب می‌‍باشد.

عمق بذر زوفا در موقع کاشت باید ۱ تا ۲ سانتی متر است. تعداد بذر در هر مترمربع طول ردیف ۱۲۰ تا ۱۵۰ عدد و مقدار بذر برای هر هکتار بین ۳ تا ۵ کیلوگرم مناسب می‌باشد.

مناسب ترین روش آبیاری استفاده از تیپ زیرسطحی یا روی سطح زمین است. سال اول نیاز آبیاری هفتگی می‌باشد. و در سال های بعد هر ۱۵ تا ۲۰ روز یک بار می توان آبیاری نمود. اگر این گیاه تا ۴۰ روز نیز آبیاری نشود، آسیب جدی نمی بیند.

گیاه زوفا

برداشت

اگر هدف از کاشت استفاده از اندام رویشی آن برای ادویه باشد، در اوایل گلدهی باید برداشت شود. اگر به منظور استخراج اسانس کشت شده است، گیاهان را در مرحله گلدهی کامل باید برداشت نمود. برداشت باید از قسمت های علفی و بالای قسمت چوبی گیاه و صبح زود انجام شود. و اندام رویشی را برای خشک کردن به خشک کن های الکتریکی با درجه حرارت ۳۰ تا ۳۵ درجه سلسیوس منتقل نمود. فرایند خشک کردن در هوای آزاد و سایه خشک به مدت ۶ روز طول می کشد و تا ۱۸ ماه قابل نگهداری می باشد.

۲ تا ۳ تن در هکتار (وزن تازه گیاه)

عملکرد پیکره زوفا در سال اول

۶ تا ۱‍۰ تن در هکتار (وزن تازه گیاه)

عملکرد پیکره زوفا در سال دوم

۰/۴ تا ۰/۸ تن در هکتار

عمکلرد گیاه خشک در سال اول

۱/۵ الی ۲ تن در هکتار

عمکلرد گیاه خشک در سال دوم به بعد

نکته: از هر هکتار زوفای کشت شده ۸ تا ۱۵ کیلوگرم اسانس بدست می آید. در مزرعه مرکز تحقیقات عملکرد سرشاخه خشک گیاه در سال چهارم ۴ تن در هکتار می‌باشد.

برای جمع آوری بذر زوفا در اواخر تابستان و اوایل پاییز هنگامی که بیش از ۷۰ تا ۸۰ درصد بذرها رسیدند، زوفا را با پیکره رویشی برداشت می کنند، سپس با دستگاه بوجاری بذر جداسازی می شود. و در محل خشک و خنک نگهداری می کنند. عملکرد بذر بین ۰/۳ تا ۰/۶ تن در هکتار می باشد.

گیاه زوفا

آفات و بیماری و علف هرز

قبل از کاشت یا پس از کاشت و قبل از رویش بذر می توان از علف کش مرکازین به مقدار ۳ تا ۴ کیلوگرم در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده نمود. این علف کش پس از دو ماه اکثر علف های هرز را از بین می برد. اگر فصل بهار هوا گرم و کم باران باشد، کاربرد علف کش مرکازین مناسب نمی‌باشد. و تأثیر منفی بر زوفا دارد. در این صورت قبل از رویش گیاهان می توان از علفکش یک درصد گلون یا گراماکسون به صورت محلول پاشی علیه علف های هرز استفاده نمود.

در سال اول رویش گیاه می توان از یکی از علف کش های زیر استفاده نمود. گیاهان مقاوم به علف کش ها را می توان با استفاده از کولتیواتور زدن بین ردیف ها نابود کرد که این کار سبب رشد سریع و نمو زوفا نیز می شود.

 

مقدار استفاده برحسب کیلوگرم در هکتار

 

نام علفکش مورد استفاده

 

ارتفاع گیاه در زمان استفاده از علفکش

۱ تا ۱/۵ کیلوگرم در هکتار آفالون

۱۰ تا ۱۵ سانتی متر

۱/۵ تا ۳ کیلوگرم در هکتار مرکازین

۱۰ تا ۱۵ سانتی متر

سفیدک پودری یکی از بیماری های قارچی می باشد، که خسارات سنگینی به محصول وارد می کند. از نشانه های این بیماری سفید شدن سطح برگ ها است،که با استفاده از قارچ کش ها در ابتدای رشد گیاه و با وجود علائم بیماری به راحتی کنترل می شود.

برخی آفت ها مانند تریپس امکان دارد، صدمه سنگینی به گیاه وارد کنند. این آفات سبب چروکیده شدن برگ ها و کاهش محصول می شوند. برای مبارزه با آن ها قبل از گلدهی می توان از آفتکش های شیمیایی استفاده نمود، که مواد مؤثره آن ها را دی کلروس ۱ درصد، دی متوآت ۱ درصد یا موینفوس ۰/۱ الی ۲ درصد باشد.

منبع

تورج مختارپور، حسن جهانبازی، یعقوب ایرانمنش، زینب قلی پور، حسین محمدی، محمود طالبی و فرشاد حقیقیان. زوفا، گیاه دارویی مقاوم به خشکی و سرما. نشرآموزش (مؤسسه آموزش و ترویج کشاورزی)، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع. ۱۳۹۹.

https://en.wikipedia.org/wiki/Hyssopus_officinalis

http://www.missouribotanicalgarden.org/PlantFinder/PlantFinderDetails.aspx?kempercode=b939

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *