آفات چوبخوار درختان خرما

درخت خرما از خانواده پالماسه، گیاهی تک لپه و دو پایه است. از سایر گونه های این خانواده می‌توان به نارگیل و نخل روغنی اشاره کرد. کشورهای مصر، ایران، عربستان سعودی، پاکستان، عراق، الجزایر، امارات متحده عربی، عمان، سودان و مراکش از کشورهای مهم تولید کننده خرما در جهان محسوب می شوند.

سطح زیر کشت خرما در ایران ۲۵۳ هزار هکتار بوده که بیشترین سطح زیر کشت در استان های بوشهر، هرمزگان، خوزستان، فارس، سیستان و بلوچستان،کرمان وجنوب استان کرمان قرار دارد.  میزان تولید محصول در کشور بالغ بر یک میلیون تن است.

۹۵ درصد از تولید با عملکرد حدود چهار تن در هکتار، مربوط به اراضی آبی و تنها ۵ درصد با عملکرد حدود دو تن، به اراضی دیم اختصاص دارد.

با توجه به تغییرات اقلیمی ایجاد شده، چوبخوارها به عنوان یکی از آفات درجه یک نخیلات شناخته شده اند و درصورت نبود برنامه های کنترلی و تداوم شرایط اقلیمی نامناسب و خشکسالی ها، می‌تواند کل سطح کشت نخیلات را آلوده کند.

لاروهای این آفت در چوب تنه درخت خرما فعالیت کرده و از قاعده دمبرگها(محل اتصال دمبرگ به تنه) و یا چوب تنه تغذیه کرده و دالان های متعددی را در داخل تنه ایجاد می‌کند.

با گذشت زمان، درختان مبتلا ضعیف شده، محصول خرما کاهش یافته و به دلیل خالی شدن تنه، ممکن است در اثر تندبادهای موسمی درخت شکسته شود.

مهم ترین چوبخوارهای نخلستان های کشور

سوسک شاخک بلند خرما

تخم

 تخم ها به شکل بیضی کشیده، به طول ۴-۲ و عرض۱٫۸ میلی متر و به رنگ سفید شفاف هستند.

لارو

 لاروهای کامل به رنگ سفید شیری با سر قهوه ای تیره و به طول ۴٫۵ تا ۵ سانتی متر هستند. حلقه اول سینه بزرگتر از حلقه های دوم و سوم سینه است و در سطح پشتی حلقه اول سه شیار طولی دیده می‌شود.

 شفیره

 شفیره ها به شکل دراز و کشیده، به طول ۳۰ -۲۵ و عرض ۱۵ -۱۰ میلی متر دیده می شوند.

 حشره کامل

 اندازه سوسک ماده و نر به ترتیب ۳۵ -۲۷ میلی متر و ۲۴ -۲۱ میلی متر است. بدن سوسک ها کمی کرک دار و به رنگ قهوه ای روشن است و چشم های آن نیز مرکب، درشت و به رنگ قهوه ای مایل به سیاه است. سینه شفاف و بر روی آن خطوط برجسته نامنظم وجود دارد.

لبه بال ها در حلقه آخری شکم در نرها مستقیم بوده ولی در حشرات ماده محدب و همراه با یک فرورفتگی است.

چرخه زندگی سوسک شاخک بلند درخت خرما

سوسک شاخک بلند خرما در سال یک نسل دارد. ظهور سوسک ها تدریجی و به شرایط آب و هوای منطقه بستگی دارد. پرواز سوسک ها در حوزه بندرعباس از اواخر خرداد تا اوایل تیرماه و در جهرم تا اواسط مرداد دیده شده است. طول دوره زندگی آفت ۲۰-۱۵ روز است.

پس از جفتگیری، حشره ماده در تاج درخت نزدیک قاعده دمبرگ های جوان تخم ریزی می‎کند. تخم ریزی سوسک ها انفرادی و پراکنده بوده و برای مدت چند روز متوالی ادامه می یابد.

لاروهـای جوان ابتدا قـاعده بـرگ را سوراخ کرده و بـه داخل سـاقه کلفت دمبـرگ نفوذ  می‌کنند. پس از مدتی تغذیه، دالان های لاروی ساخته می شود. بتدریج که لارو بزرگ می شود، حجم دالان ها نیز بزرگتر شده و لارو بـه طـرف عمق تاج درخت فـرو می رود و تـا بهار سـال آینده از چـوب تغذیه می‌کند.

در اواخر اردیبهشت، لارو در دالان بزرگتری به نام گهواره، در نزدیک قاعده دمبرگ یا دم خوشه، به شفیره تبدیل می شود.

حشرات کامل سه هفته بعد ظاهر می‌شوند. سوسک ها هنگام خروج از گهواره به کمک قطعات دهانی پوست گهواره را سوراخ کرده و خارج می شوند.

لاروهای این حشره در اندام های زنده و شاداب رشد می‌کنند و برعکس لارو سوسک های شاخدار در بافت های پوسیده و خشک شده دیده نمی شوند.

درخت آلوده می تواند برای چندین سال بسته به شدت آلودگی، باقی بماند تا زمانی که یک عامل خارجی نظیر باد یا نیروی مکانیکی دیگری آنرا بشکند.

سوسک کرگردنی خرما

تخم

 تخم حشره به رنگ سفید شفاف، به شکل بیضی و بیش از یک میلی متر قطر دارد.

 لارو

 لارو آفت درشت و قوی به رنگ سفید مایل به خاکستری است و اندازه طول بدن لارو ۱۰- ۹ سانتی متر و عرض آن ۱۷-۱۲ میلی متر است. لاروها دارای آرواره های قوی بوده که به آسانی انتهای دمبرگ ها و دم خوشه های خرما را جویده و حفره درست می‌کنند.

 شفیره

شفیره دراز و کشیده به طول ۴۶ – ۴۲ میلی متر و عرض ۱۸-۱۶ و رنگ آن سفید نارنجی است.

 حشره بالغ

 سوسک سیاه براقی است که حدود ۳۸- ۳۶ میلی متر طول دارد و در قسمت پشت سر آفت یک شاخ کوچک مشاهده می شود که انتهای آن کمی به طرف عقب متمایل است. این شاخ در نرها بزرگتر از ماده هاست.

چرخه زندگی سوسک کرگردنی درخت خرما

حشرات این جنس در سال یک نسل دارند. ظهور حشرات کامل تدریجی است و به آب و هوای منطقه بستگی دارد.

در نواحی خرما خیز جنوب از نیمه دوم اسفند ماه شروع و تا اواخر شهریور ادامه دارد. حشره کامل در شب فعال است و به نور چراغ جلب می‌شود.

این حشره در تاج درخت خرما و در قاعده برگها و خوشه ها ولابلای الیاف حدوداً ۲۵ تخم می‌گذارد. تخمها ۱۵ تا ۲۰ روز بعد، تفریخ و لاروها بیرون می‌آیند و از قاعده برگها، اسپات ها و جوانه مرکزی شروع به تغذیه می‌کنند.

در اواخر اسفند همان سال به مدت سه تا چهار هفته شفیره شده و دوباره نسل جدید حشرات کامل ظاهر می‌شوند.

لاروهای این آفت در قسمت تاج درختان خرما از قاعده خوشه های گل و برگ های خرما و مواد نیمه پوسیده تنه خرما تغذیه می‌کنند. بر اثر تغذیه لاروها، حفره ها و دالان های متعددی ایجاد می شود که گاهی تا تنه درخت ادامه می یابد.

تغذیه لارو از قاعده خوشه های گل موجب عدم تشکیل میوه و یا چروکیدگی و کاهش ارزش اقتصادی میوه روی آنها می شود.

گاهی نیز لاروها از جوانه انتهایی درختان خرما تغذیه کرده و سبب مرگ درختان خرما می‌شوند. حشرات بالغ این آفت با تغذیه از ساقه گل، خوشه و رگبرگ های اصلی در تاج درختان خرما موجب خسارت دیدن می‌شوند. حداکثر خسارت آفت در ماههای خرداد و تیر دیده می‌شود.

خسارت آفات چوبخوار نخیلات

لاروها قسمت عمده خسارت زا در گیاه هستند اما بالغین با تغذیه از بافت جوان گیاه می‌توانند سبب خسارت محدودی شوند.

سوراخ های خروج بالغین و تونل های لاروی به دلیل تنشی که به گیاه وار می‌کنند. و بلوکه شدن جریان آب و مواد غذایی نخل را مستعد نفوذ قارچ ها و باکتری ها می‌کند. که در نهایت باعث کاهش عملکرد محصول خرما می‌شود. نخل های مسن نسبت به جوان ترها حساس هستند.

روشهای کنترل

برای شکار حشرات کامل و جلوگیری از جفتگیری و تخم ریزی در تنه درختان، از تله های نوری با نور سفید، با قطر بیش از ۵۰ سانتی متر استفاده شود. این تله ها لازم است. در طی دوره فعالیت آفت، یعنی فروردین تا آبان ماه، برای شکار سوسکها در سطح نخلستان ها فعال باشند.

برای تعیین زمان دقیق اولین خروج حشرات کامل، قبل از جفتگیری، از تله های فرمونی استفاده شود.

به منظور افزایش جلب کنندگی و شکار فرمونی سوسک شاخدار خرما، باید پنیر خرما را(با قطع و برش زدن پاجوش یا تنه جوش) به همراه فرمون در تله ها نصب نمود. هر ده روز یک بار مواد گیاهی باید تعویض شوند. محل نصب تله ها در ارتفاع بالای تنه و نزدیک تاج درخت می باشد

زمان نصب تله فرمونی برای شکار سوسک شاخک بلند اوایل تا اواسط خرداد است

زمان نصب تله فرمونی برای شکار سوسک شاخدار خرما اواسط تا اواخر اسفند می باشد.

بکارگیری فرمونهای تجمعی که سبب جلب افراد نر و ماده می شود.

حذف نخل های ضعیف یا خشک شده که می‌توانند به عنوان محل های تکثیر آفت باشند.

انجام هرس قاعده برگ ها (تکریب) در فصل زمستان.

استفاده از توده کمپوست به عنوان تله: کود گوسفندی و خاک اره یا کمپوست. مواد گیاهی در حال پوسیدن را در اواخر بهار یا اوایل تابستان و قبل از آغاز تولید. مثل و تخمگذاری آفت،به منظور جلب سوسک ها می توان استفاده کرد. و با سمپا شی روی توده کمپوست مراحل مختلف زیستی آفت از بین می رود.

کود دهی و تغذیه مناسب درختان بر اساس نیاز واقعی و نتایج تجزیه خاک و برگ.

منبع

دستورالعمل اجرایی مدیریت تلفیقی چوبخوارها در نخیلات- پرویز علیزاده و رویا ارباب تفتی- پاییز ۱۳۹۸