کرم خراط یا پروانه پلنگی یکی از آفات مهم درختان میوه و درختان زینتی است. از مناطق معتدله و سردسیری تا مناطق معتدل گرمسیری خسارت وارد میکند. در شرایطی که هوا گرم و فصل رشد طولانی باشد خسارت این آفت بیشتر است. در درختانی مانند سیب، گردو، گلابی، گیلاس،آلبالو، زیتون، گوجه، هلو، افرا، بیدمشک، بید، صنوبر، نارون و بلوط خسارت وارد میکند. لارو این حشره در بافت چوبی شاخهها و تنه دالانهایی ایجاد میکند که باعث ضعیف و در نهایت خشک شدن درختان میشود. ابتدا از رگبرگها وارد میشود و سپس وارد شاخها و سپس تنه اصلی میشود. بیشترین خسارت این آفات در باغات گردو دیده میشود.
ببیشتر در درختان جوان بالای ۱۵ سال حمله کرده و لارو حشره در شاخهها و ساقههای با قطر کمتر از ۱۰ سانتی متر تغذیه را شروع میکند و به تدریج وارد تنه اصلی میشود. یکی از نشانههای این آفت وجود سوراخهایی روی تنه است که در دهانه آن ذرات خرده چوب مانند خاک اره ریخته شده است. برگها هم کم کم پژمرده شده و شاخهها دچار سر خشکیدگی میشوند. اگر یک شاخه اصلی مورد حمله قرار بگیرد کل درخت از بین میرود. فراوانی این آفت در مناطق شمالی در سالهایی که تابستان گرمی سپری شد بیشتر از مناطق دیگر است زیرا به دلیل گرما شرایط مناسب برای تخم گذاری حشره وجود داشته است.
اندازه حشره کامل به شکل شب پرهای با جثه بزرگ است و اندازه آن با بالهای باز ۴۵ تا ۶۰ میلیمتر است و روی بالهای آنها لکههای آبی متمایل به سیاه دیده میشود. جثه پروانه ماده بزرگتر از پروانه نر بوده و دارای شاخک نخ مانندی هستند، ولی نرها کوچکتر بوده و شاخکها در نیمه اول پری و در نیمه دوم نخی میباشند.
بعد از جفتگیری حشره ماده تخم های خود را در شکاف تنه و شاخهها میگذراند. رنگ تخمهای تازه گذاشته شده سفید با زمینه زرد هستند و هر حشره بین ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ تخم میگذارد و بسته به دمای منطقه بین یک تا دو هفته لاروهای کوچکی از آنها خارج میشوند.
لارو این آفت حدود ۳ تا ۳٫۵ سانتی متر است و رنگ سر و انتهای آن سیاه رنگ و قفسه سینه و شکم لارو زرد رنگ با تعدادی نقطههای سیاه است. در بهار لاروها یا تغذیه میکنند و تبدیل به شفیره میشوند و یا هنوز رشد خود را کامل نکرده و کوچکتر هستند و یک سال دیگر طول میکشد تا تبدیل به شفیره شوند. این لاروها در آخر تابستان یا پاییز سال قبل از تخم خارج شدهاند.
این مرحله بین مرحله لاروی و حشره بالغ است. لارو سن آخر بعد از اتمام تغذیه دالانی در تنه درختان ایجاد میکنند که در همان دالان تبدیل به شفیره میشوند. در ایران کرم خراط ۱ تا ۲ نسل دارد و در زمستان در سنین مختلف لاروی قرار دارند. حشرات کامل در اواسط اردیبهشت تا اواخر شهریور ظاهر میشوند. بیشترین خسارت توسط لاروها اتفاق میافتد و حشرات کامل تغذیه چندانی ندارند. لارو سن اول که از تخم خارج میشوند تارهای نازکی دور خود میتنند و بعد از ۲ روز از این حالت خارج شده و سریعا در چوب تنه وارد میشوند که حدود ۴۵ دقیقه تا ۲ روز طول میکشد.
لاروها به تدریج از شاخههای نازکتر به طرف شاخههای قطورتر میروند به همین دلیل در شاخههایی با قط ۱۰ تا ۲۰ سانتیمتر هم نفوذ میکنند. جابجا شدن لاروها روی درخت بوسیله تارهای تنیده است. از انتهای دالانها فضولات قهوهای و خاک اره و گاهی شیره گیاهی خارج میشوند.
سرمای زمستانه در دماهای منفی ۱۵ تا ۲۶ درجه سانتیگراد باعث کمتر شدن احتمال زنده ماندن این حشره در سنین مختلف از لارو تا شفیره میشود. این حشره بوسیله پرندگانی مانند دارکوب شکار میشود و بوسیله مورچه و سنهای شکارگر هم خورده میشوند.
اگر درختان تحت تنش خشکی قرار بگیرند یا به شکل نا منظم آبیاری شوند درختان ضعیف شده و نسبت به این آفت حساستر میشوند. خاک های سبک یا دارای pH بالا(آهکی) ممکن است باعث کمبود عناصر در درختان میشوند. حشرات چوبخوار درختانی را که ضعیف شدهاند بیشتر مورد حمله قرار میدهند. به همین دلیل باید هر ساله به تغذیه درختان توجه شود و کودهای لازم ۰در اختیار درخت قرار بگیرد. برای داشتن باغی سالم باید ارقام مناسب با منطقه در فاصلههای مناسب کاشته شوند و تمام شاخههای خشک و آلوده هرس شوند.
یکی از راههای از بین بردن این آفت بخصوص در باغاتی که تعداد درختان کم است از بین بردن لاروهای داخل دالان های تنه بوسیله سیمی بلند و باریک است. همچنین میتوان دهانه این دالانها که در آن خاک اره و فضولات لارو ریخته شده است در ماههای اردیبهشت قبل از خروج حشرات کامل و مهرماه قبل از سرد شدن هوا مسدود کرد. یکی از روشهای بستن این دالان ها استفاده از خمیرهای سمی مانند مخلوط دورسپان ۱ درصد+مخلوط مل یا سریش و روغن الیف است که این خمیر را با استفاه از دستکش میتوان در ورودی دالانها قرار داد که باعث مرگ لاروها میشود.
خمیر سمی(آنتی تارلو): مل نقاشی۱ کیلوگرم+سم دورسپان ۱۰۰ سی سی+روغن الیف۱۵۰ سی سی+کمی آب
یا میتوان داخل هر دالان یک قرص فستوکسین قرار داد و دهانه آن را با خمیر بالا مسدود کرد. یا از خمیرهای آماده به نام آنتی تارلو یا زئوزران برای مسدود کردن دهانه دالانها استفاده کرد. همچنین میتوان سموم را داخل دالانها اسپری کرد و به سرعت دهانه آن را بست البته با دستکش تمام این کارها انجام شود.
به دلیل اینکه دوره تخمگذاری و خروج تخم از لاروها طولانی است سمپاشی خیلی موثر نیست ولی ۱۰ روز بعد از پیک پرواز آفت در منطقه میتوان با استفاده از سموم آوانت، کونفیدور، متاسیستوکس و دورسپان سمپاشی شود.
در فصل جفتگیری تقریبا اوایل اردیبهشت ماه میتوان با استفاده از تلههای فرمونی تعداد ۳۰۰ تا ۳۵۰ عدد در هکتار اقدام به شکار حشره کرد. ۷۰ درصد این تلههای فرمونی در ارتفاع پایین و ۳۰ درصد در ارتفاع ۱٫۵ متری پایین تر از تاج درختان نصب شود. این روش در باغات حداقل ۴ هکتاری و در مدت سه سال نتیجه میدهد. استفاده از انواع تله نوری در شکار این حشرات فایده ای ندارد.