شناسایی و کنترل آفات مهم برنج
برنج یکی از مهمترین غلات و اقلام غذایی جهان است. نیمی از جمعیت جهان، به برنج به عنوان یک غذای اصلی وابسته هستند. برنج از مهمترين غذاي اصلي مردم كشور ایران محسوب ميشود و از نظر اهميت بعد از گندم در مرحله دوم قرار دارد. آفات مهم برنج در درجه اول كه به گياه خسارت وارد میکنند، باعث كاهش کمی و کیفی محصول ميگردند. در استانهاي شمالي كشور، مهمترين و اصليترين آفتي كه به برنج آسيب میرساند و همه ساله باعث كاهش محصول به مقدار زياد ميگردد،کرم ساقه خوار برنج است.
کرم ساقه خوار برنج
کرم ساقه خوار برنج(chilo suppressalis) یکی از آفات مهم برنج كه اولين بار در سال ۱۸۶۳ در دنيا شناخته شد. اين آفت در ايران نيز اولين بار در شهريور ماه ۱۳۵۱ در مزارع تنكابن (شهسوار) و رامسر طغيان كرد. پس از ورود اين آفت كارشناسان كشاورزي كوششهاي زيادي را جهت كنترل آن انجام دادند تا مانع انتقال آن به مناطق ديگر گردد، اما متأسفانه نتيجه مثبتي بدست نیامد.
شکل شناسی
پروانه های ماده به رنگ زرد روشن و یا قهوه ای روشن و رنگ پروانه های نر مایل به خاکستری و کمی تیره است. ماده ها درشت تر از نرها هستند. بالهای جلویی شب پره ها دارای چند لکه نقره ای و یک ردیف لکه های سیاه قابل مشاهده است. اندازه شب پره ماده با بال باز ۲۵ تا ۳۵ میلی متر است. و افراد نر کمی کوچکتر از ماده ها و ۲۰ تا ۳۰ میلی متر هستند.
تخم ها در دو یا چند ردیف به رنگ زرد روشن روی برگها و در امتداد رگبرگها و یا روی غلاف ها قرار میگیرند. تخم ها با افزايش سن سياه ميشـوند در ايـن موقـع اسـت كـه لارو پوسته تخم را سوراخ نموده و از آن خارج ميشود. لاروهـاي نـوزاد خـارج شـده از تخـم داراي سـر بزرگ و بـه رنگ قهوه اي روشن ميباشند. شفيرههاي اين آفت داخل ساقه ابتدا به رنگ قهوه اي روشن و سپس به رنگ قهوه اي تيره در ميآيند.
خسارت کرم ساقه خوار برنج
بیشترین خسارت این آفت مربوط به مرحله لاروی است که از ساقه های برنج تغذیه میکند. لارو ساقه خوار نواری برنج در دو مرحله به بوته های برنج حمله میکند. در مرحله اول لاروها است و به بوته ها و ساقه های جوان حمله میکند و به تدریج بوتهها زرد و کم کم خشک میشوند. که ممکن است باعث مرگ جوانه مرکزی شود. البته ممکن است برخی ارقام برنج این آسیب ها را ترمیم کنند. این خسارت همزمان با مرحله رویشی گیاه برنج و در اواسط خرداد ماه اتفاق میافتد. فعالیت شب پرههای نسل اول تا اوایل خرداد ماه طول میکشد. تعداد شب پرههای پروانه تا اواخر خرداد کاهش مییابد.
خسارت در مرحله دوم در زمان ظهور شب پره های نسل دوم است که از دهه اول تیرماه شروع میشود. فعاليت لاروهاي ايـن نـسل مـصادف بـا تـشكيل خوشههاي اوليه و گل دادن گياه برنج بـوده بـه طـوري كـه در اثـر حمله لاروها به گياه، دانههادرخوشه سفت نشده و منجر به خـشك و پوك شدن دانه هاي بـرنج مـي شـود که به آن خوشه های سفید شده مینامند. در ارقام پر محصول که دوره رشد طولانی تری دارند نسل سوم هم وجود دارد.
اين آفت زمستان را به صورت لاروهاي كامـل داخـل بقايـاي برنج و داخل ساقه هاي بعضي از علفهاي هـرز موجـود داخـل و اطراف مزرعه بسر ميبرند. با گرم شدن هوا در فروردين مـاه لاروهـاي داخـل سـاقه برنج و يا علف هاي هرز به شفيره تبديل مي شوند. اواخر فـروردين يا اوائل ارديبهشت حشرات كامل ظـاهر مـي شـوند. فعالیت شب پره ها همزمان با خزانه گیری و انتقال نشا شروع میشود. اوج تخم گذاری نسل اول نیمه اول خرداد ماه است.
كرم ساقهخوار در سال، ۲ تا ۳ نسل دارد.
علایم و نشانه های آلودگی کرم ساقه خوار برنج
- بوته ها و ساقه های جوان زرد و خشک می شوند. این اتفاق معمولا در اواخ خرداد رخ می دهد و بوته های آسیب دیده با ایجاد جوانه های جدید خودشان را ترمیم می کنند. میزان این ترمیم در ارقام پرمحصول بسیار بیشتر از ارقام کم محصول میباشد
- در اوایل تیرماه که مرحله خوشه دهی است، لاروها به گیاه حمله می کنند و دانه های برنج خشک و پوک می شوند. این خوشه ها سفید می شوند که اصطلاحا به آنها white heads می گویند. تشخیص این خوشه های سرسفید در شالیزار بسیار راحت می باشد و از رایج ترین نشانه های حمله این آفت است.
- سوراخ های ریزی بر روی ساقه ها قابل مشاهده می شود
- مواد چربی و یا مدفوع حشره در داخل ساقه های آسیب دیده میشود.
کنترل و مبارزه کرم ساقه خوار برنج
کنترل مکانیکی و فیزیکی:
- بعد از برداشت محصول، ساقه های برنج باقی مانده را شخم بزنید.
- خزانه را به صورت مرتب کنترل کنید و اگر تخم ساقه خوار برنج را بر روی گیاهی دیدید سریعا آن را از خرانه خارج کنید و نشاء نکنید.
- در مرحله وجین، در صورت مشاهده بوته ها و پنجه های آلوده در زمین آنها را خارج کنید.
- کود ازته را به یکباره به زمین ندهید. آن را در ۳ مرحله تقسیم کنید. یکباره دادن کود ازته به زمین موجب می شود رشد گیاه افزایش یابند و در نتیجه بافت های نرم و قابل نفوذ آن بیشتر شوند و کرم ساقه خوار به راحتی بتواند در گیاه نفوذ کند.
- رعايت تاريخ كشت
- كاشت همزمان مزارع برنج
- كاشت ارقام زودرس و ميان رس
- مديريت ساقه هاي بريده
- سوزاندن كاه و كلش
- تناوب كشت (كشت دوم)
- نصب تله هاي نوري و استفاده از فرمون هاي جنسي
- ارقام مقاوم
یک روش بهینه بیولوژیک برای مبارزه با کرم ساقه خوار استفاده از زنبور پارازیتوئید تریکوگراما میباشد..
کنترل شیمیایی
در خزانه اگر زیر پلاستیک رشد کنند امکان آلودگی کمتر است. در مزرعه همزمان با نسل اول و دوم زمانی که تعداد لارو در یک هکتار 6 تا 8 لارو باشد زمان مناسب سم پاشی است. در ارقام زودرس در زمان اوج پرواز پروانه ساقه خوار میتوان بوسیله تله نوری شکار انجام داد.
در ارقام دیررس یا دیر کاشت از سمومی مانند دیازینون گرانوله 5 یا 10 درصد (دیازینون 10 درصد به مقدار 15 کیلوگرم در هکتار و برای نسل دوم از دیازینون گرانول 5 درصد به مقدار 30 کیلوگرم در هکتار استفاده شود). از سمومی مانند ری جنت 0.2 درصد گرانول به مقدار 20 کیلوگرم در هکتار هم میتوان استفاده کرد. سم فنيتروتيون به میزان ۱/۵ لیتر در هکتار. سم كارتاپ، اين سم بصورت گرانول 4% بوده و مقدار مصرف آن 30 كيلوگرم در هكتار و 5-4 روز قبل از نشاء برنج است
کرم سبز برگخوار برنج
كرم برگخوار سبز Naranga aenescens یکی از آفات مهم برنج در مناطق معتدله است، که نيز با نارانگا ميشناسند. در بسیاری از کشورهای آسیایی از جمله ژاپن، فیلیپین، ویتنام، چین وهندوستان انتشار دارد.
شکل شناسی
شب پره هاي ماده بـه رنـگ زرد مايـل بـه نـارنجي مـيباشـند. بالهاي جلویي در هر دو جنس با نوارهاي قرمز تا مايل به قهوه اي مورب قابل مشاهده است. تخم های این حشره کروی و دارای شیارهای عمودی منظم است. که اغلب در دو ردیف موازی درکنار هم روی برگ قرار داده می شوند.
تخم های این حشره کروی و دارای شیارهای عمودی منظم هست، که اغلب در دو ردیف موازی درکنار هم روی برگ قرار داده می شوند.
رنگ عمومی بدن لارو به رنگ سبز و سر آن سبز مایل به زرد است. بدن لارو دارای دو نوار سفید رنگ در قسمت پهلویی و نوارهای روشن در طول بدن و بخش پشتی میباشد لاروها در هنگام راه رفتن در سطح برگ حرکات موجی داشته و به همین دلیل آن ها را به لاروهای وجبی میشناسند. کرم سبز برگخوار برنج ۵ سن لاروی دارد. دوره ی لاروی ۱۸ تا ۲۵ روز طول می کشد.
شفیره های به رنگ سبز روشن و به تدریج به رنگ قهوهای روشن میشوند.
زیست شناسی
این آفت زمستان را به صورت شفیره در بین برگ ها و ساقه های باقی مانده در زمین میگذراند. همچنین روی بقایای بوته های برنج روی خاك مزرعه می گذارند.
این حشره در سال ۳ تا ۴ نسل دارند.
پرواز پروانه هاي نسل اول معمـولاً در فـروردين مـاه اتفاق میافتد. پرواز پروانه هاي نسل دوم آفت از اوایل خرداد ماه و در اواخر همين ماه به حداكثر خود ميرسـند . پروانـه هـاي نـسل سـوم نيـز از اوایل تيـر مـاه و همزمـان بـا شـروع نـسل دوم كـرم ساقه خوار نواري بـرنج قابـل مـشاهده اسـت. در اواخـر تيـر مـاه و گاهي اوایل مرداد ماه به حداكثر تراكم خود مـيرسـند. نسل سوم همزمان با ظهور خوشه است.
خسارت و علائم آن
خسارت و اهميت اقتصادي لاروهای (سن اول و دوم ) این آفت پس از خروج از تخـم ابتـدا از پارانشـیم بـین رگبـرگ هـا تغذیه میکنند. سپس از کنارهی برگ ها تغذیه کرده و برگ ها را به حالت کنگرهای در می آورند. در سنین بالاتر و در انبوهی بالای جمعیت لاروها خسارت شدیدتر بوده. و از دو طرف پایین کنارههای برگ تغذیـه کـرده و فقط رگبرگ اصلی آنرا باقی می گذارند، همچنین در اثـر تغذیـه لاروها باعث اختلال در فرآیند فتوسنتز می شود.
کنترل و مبارزه سبز برگخوار برنج
کنترل زراعی
- شخم زمستانه موجب کاهش جمعیت شفیره های زمستانگذران
- کودهای ازته، رعایت مقادیر کودهای توصـیه شـده
كنترل بيولوژيكی
یکی از دشـمنان طبیعـی کـرم سـبز بـرگ خـوار بـرنج، زنبـور پارازیتوییـد تریکوگراماTrichogramma brasicae می باشد. همچنین از مهمترین دشمنان طبیعی کرم سبز برگخـوار بـرنج در مـزارع بـرنج سـن شـکارگر Andralus spinidensمی باشد .
کنترل شیمیایی
از مجموعه ای از روشهای بیولوژیک یا شیمیایی میتوان استفاده کرد. از جمله استفاده از سموم فسفره به نسبت 1 تا 1.5 لیتر در هکتار. همچنين ميتوان از سم تري كلروفن به ميزان 2/1 كيلوگرم در هكتار استفاده نمود.
سر خرطومی برنج
سر خرطومی ریشه برنج Hydroriomus sinuaticollis یکی از آفات مهم برنج است. اولين بار در سال ۱۳۴۸ از مزارع برنج ممسني فارس جمعآوري شده است. اين آفت در مزارع برنجكاري مارژلان تاشكند، تركنستان، افغانستان و نواحي هرات و سرابي گسترش دارد. در ايران نيز در استانهاي فارس، خوزستان، چهارمحال بختیاری و اصفهان….. مشاهده شده است.
زیست شناسی
حشره بالغ سوسكي است با بدن كشيده و بيضي، رنگ سياه و بدن آن پوشيده از فلس ها خاكستري روشن، ميباشد. شـاخك هـا و پنجه ها قرمز متمايل به زرد، سركوتاه و كمـي برآمـده، خرطـوم در حشره نر كوتاه تـر از پـشت قفـسه سـينه میباشـد. شـاخكهـا باريك و نزديـك بـه انتهـاي خرطـوم بـه آن متـصل هـستند. لاروها به رنگ سـفيد داراي سـر قهـوه اي روشـن و بـدون پـا ميباشند.
خسارت آفت سر خرطومی برنج
این آفت زمستان را در به شکل لارو سن آخر در عمق 15 تا 30 سانتی متری خاک مزرعه میگذراند و در بهار بعد از شفیره شدن در اوایل خرداد ماه حشره کامل خارج میشود و تا اواخر تیر ماه تخمگذاری میکنند. حشرات ماده میتوانند در ریشه تخم گذاری کنند. اولين نسل اين حشره دراواسط مرداد ماه ظاهر میشود. خـسارت نـسل اول بـيش ازنـسل دوم اسـت. نسل اول همزمان با ظهور خوشه ها و نسل دوم همزمان با سفت و سخت شدن دانه ها و زمان برداشت محصول است.
لاروهای نسل دوم در مهر ماه ظاهر شده و تا اواسط مهر ماه به 25 تا 30 سانتی متری زمین حرکت کرده و تا بهار سال بعد به همان حالت در خاک می مانند. حشرات كامل شب ها از برگ و پارانـشيم بـرگ و روزهـا در پاي بوته از ساقه برنج تغذيه میکنند. آثار خسارت روي برگ ها بصورت خطوطي زرد رنگ به اندازه 5/0 تا 1 ميلي متـر مـيباشـد. خسارت اصلي اين آفت مربوط به لاروهاي آن مي باشد كـه روي ريشه و داخل طوقه برنج تغذيه میكنند. پـس از انتقـال نشاء به زمـين اصـلي، جمعيـت سـرخرطومي در مـزارع بـرنج بـالا مــيرود بطوريكــه در مــرداد مــاه شــدت طغيــان آفــت شــديدتر ميگردد.
کنترل و مبارزه
کنترل زراعی
شخم زمین اصلی: شخم زمین قبل از انتقال نشاءها در اواخر خرداد ماه و در زمان شفیرگی باعث نابودی تعدادی از آنها می شود.
تناوب زراعی
آیش قرار دادن شالیزار
شخم پس از برداشت
کنترل شیمیایی
استفاده از سم تیودان به نسبت ۲ در ۱۰۰۰
زنجرک سبز برنج
زنجرک سبز برنج Cicadella viridis L یکی از آفات مهم برنج در شمال کشور میباشد.
زیست شناسی
حشره كامل نر زنجرك به اندازه 5 تا 7 ميلي متر و ماده ها 7 تـا 9 ميلي متر، بدن باريك و كشيده، و به رنگ عمومي سبز مي باشد. زنجرك برنج زمستان را بصورت تخـم زيـر پوسـت درختـان اطراف مزارع برنج در جاهاي مرطـوب میگذرانند. ايـن حـشره تخمهاي خود را بصورت گروهي و دسته جمعي در سطح داخلـي غلاف برگ قرار مي دهـد .
خسارت آفت
اين حـشره بـا فـرو بـردن خرطـوم خـود در بافت گيـاه (آونـد آبكش) از شيره گياهي تغذيه ميکنند و نيز با ترشح و تزريق مواد سـمي موجـب اختلالات فيزيولـوژي گيـاه میشوند. برگهاي مبـتلا ابتـدا بـصورت لكـه هـاي زرد يـا قهـوه اي، رشـد ضعيف بوته ها و بعضاً موجب خشك شدن آنها میشوند. حاشـيه برگها بطرف پائين پيچ خورده و حالت سوختگي پيدا مـيكنـد. اگر حمله آفت در اواخر فصل زراعي و در مرحله شيري شـدن و تشكيل دانه صورت گيرد، حشره از شيره دانه برنج تغذيه نمـوده و اين عمل باعث لاغري دانه، پوك شدن و كاهش وزن دانـه هـاي برنج مي گردد.
کنترل
خسارت این آفت در حال حاضر جدی نمیباشد. روش های زراعی کارایی چندانی در کنترل این آفت ندارند
شیمیایی
سمپاشي هائي كه معمولاً با مصرف حشره كش هاي فـسفره در مزارع بـرنج عليـه آفـت سـاقه خـوار صـورت مـيگيـرد عليـه ايـن زنجرك نيز مؤثر مـيباشـد. يـا در صـورت طغيـان ايـن حـشره در مزارع برنج از سموم سستيميك استفاده میشود.
منبع
راهنمای آفات و بیماری های برنج،فرزاد مجيدي، فريدون پاداشت. ۱۳۸۹
http://www.knowledgebank.irri.org/step-by-step-production/growth/pests-and-diseases/insects
https://plantvillage.psu.edu/topics/rice/infos