علت ریزش میوه و گل مرکبات و راههای کنترل
درﺧﺘﺎن ﻣﺮﻛﺒﺎت به صورت طبیعی گل دهی زیادی دارند و در اﻏﻠﺐ ﺳﺎلﻫﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﮔﻞ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. و به این علت ﻛﻪ درﺧﺖ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻮاد ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﺮاي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﮔﻞﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﻮه را ندارد. ﻫﺮ سال ﺣﺠﻢ زﻳﺎدي از ﮔﻞﻫﺎ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺗﺎزه ایجاد شده می ریزند. البته ریزش میوه و گل مرکبات تا یک اندازه طبیعی و لازم می باشد.
اﮔﺮ اﻳﻦ رﻳﺰشﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ و در ﺣﺪ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ، ﺑﺎردﻫﻲ درﺧﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﻮده، ﺳﻼﻣﺖ درﺧﺘﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد. اﻣﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﺷﺪت رﻳﺰش ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل باعث نگرانی کشاورز می‌باشد. ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ریزش بیش از حد گل و میوه نه تنها عملکرد درختان و بازدهی اقتصادی باغ کاهش می‌دهد. بلکه ممکن است سبب شروع پدیده سال آوری شود.
ریزش به چه معناست؟
جدا شدن خود به خودی اندام های مختلف گیاه برگ، گل و میوه از درخت را ریزش می‌گویند. اهمیت این پدیده در برگ کمتر از گل و میوه است. در درختان مرکبات هر سال تعداد زیادی از گل های ریزش کرده، و فقط حدود کمتر از یک تا دو درصد از گل ها به میوه تبدیل می‌شوند. ریزش ای غیر طبیعی و یا دیر نگام که به ریزش قبل از برداشت معروف می‌باشد، اکثرا به دلیل تنش های محیطی از جمله کم آبی، وزش بادهای گرم و خشک. همچنین کمبود عناصری مانند ازت، پتاسیم، بر و مس می باشد.
ﻫﺮچقدر ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﮔﻞﻫﺎ زودﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ، ﺷﺪت رﻳﺰش ﮔﻞﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ می‌شود. این تاریخ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﺗﺎﺑﻊ دﻣﺎي زﻣﺴﺘﺎن ﻗﺒﻞ از ﮔﻞدﻫﻲ اﺳﺖ. درﺣﻘﻴﻘﺖ اﮔﺮ در طول زﻣﺴﺘﺎن ﻗﺒﻞ از ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﮔﻞﻫﺎ، ﺳﺮﻣﺎي ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ درﺧﺖ نرسد، ﮔﻞﻫﺎ دﻳﺮﺗﺮ ﺷﻜﻔﺘﻪ میدهند.درﺻﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﻮه ﺑﺮای ﮔﻞﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ زودﺗﺮ از بقیه شکوفا می٬شوند. ﺧﻴﻠﻲ ﻛﻤﺘﺮ از آن هایی می باشد، ﻛﻪ دﻳﺮﺗﺮ ﺷﻜﻮفا شدند.
دوره های ریزش در مرکبات چه موقع است؟
اولین ریزش گل ها
اوﻟﻴﻦ رﻳﺰش ﮔﻞﻫﺎ در ﻣﺮﻛﺒﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﻴﺶ از شکوﻓﺎﻳﻲ ﺟﻮاﻧﻪ ﮔﻞ می‌باشد. وﻟﻲ ﺷﺪت اﻳﻦ رﻳﺰش ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺳﻪ تا ﭼﻬﺎر ﻫﻔﺘﻪ ﺑﻌﺪ از آﻏﺎز ظهور گل ها است.در اﻳﻦ دوره، ﻣﻌﻤﻮﻻ ﮔﻞﻫﺎي ﻧﺎﻗﺺ، ﺿﻌﻴﻒ ﻳﺎ گرده افشانی نشده از ذرخت جدا می‌شوند. در هر صورت رﻳﺰش ﮔﻞ، معمولا ﺑﺨﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ از درﺧﺖ ﻣﺮﻛﺒﺎت را در بر میگیرد. و ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻓﺮاواﻧﻲ ﮔﻞﻫﺎي رﻳﺨﺘﻪ ﺷﺪه در ﭘﺎي درختان ﻧﮕﺮان ﺑﻮد.
رﻳﺰش ﻣﻴﻮهﭼﻪ
بعد از ﮔﻞﻫﺎ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻪ رﻳﺰش ﻣﻴﻮهﭼﻪ ﻫﺎ می‌باشد. ﻛﻪ ﺑﺨﺸﻲ از آن ﺑﺎ دوران رﻳﺰش ﮔﻞ ﺗﺪاﺧﻞ داشته. و ﻣﻴﻮهﭼﻪﻫﺎﻳﻲ را ریزش می کنند، ﻛﻪ ﺗﻠﻘﻴﺢ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ انجام نشده است. اﻧﺪازه اﻳﻦ ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎ در ﺣﺪ ﻧﺨﻮد ﻳﺎ کوچک تر از آن می‌باشد. از آﻧﺠﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﻴﻦ اﻳﻦ ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﻧﺎﻗﺺ و ﻣﻘﺪار ﻫﻮرﻣﻮنﻫﺎي داﺧﻠﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺘﺮ از ﺣﺪ ﻻزم می‌باشد، درﺧﺖ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻧﮕﻬﺪاري اﻳﻦ ﻣﻴﻮهﻫﺎ را ﻧﺪارد و از درﺧﺖ جدا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ.
ممکن است، ﻛﻪ دورهﻫﺎي ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﮔﻞ و تشکیل ﻣﻴﻮهﻫﺎ همزمان شود. برای همین امکان اینکه اﻳﻦ دو دوره رﻳﺰش ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﻨﺪ، هست.
در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻴﻤﻪﮔﺮﻣﺴﻴﺮي، ﻃﻲ ﻣﺎهﻫﺎي اردﻳﺒﻬﺸﺖ و ﺧﺮداد ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻮج دﻳﮕﺮي از رﻳﺰش ﻣﻴﻮه در ﻣﺮﻛﺒﺎت را دیده شود. ﻛﻪ ﺑﻪ رﻳﺰش ﺟﻮدرو ﻣﻌﺮوف می‌باشد. ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑﺪون دمﻣﻴﻮه از درﺧﺖ جدا شده. که علت اﻳﻦ رﻳﺰش، رﻗﺎﺑﺖ ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺟﻮان ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﺟﺬب ﺗﺮﻛﻴﺒﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻏﺬاﻳﻲ، آب و ﻫﻮرﻣﻮنﻫﺎ است. اﻳﻦ ﻣﻮج ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻴﻮهﭼﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻗﻄﺮ آﻧﻬﺎ حدود ۰/۵ تا ۲ ﺳﺎﻧﺘﻲﻣﺘﺮ می‌باشد. اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ رﻳﺰش در اﺛﺮ ﺑﺮوز ﺗﻨﺶﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺤﻴﻄﻲ و به ویژه ﮔﺮﻣﺎي ﻫﻮا و ﻳﺎ ﻛﻤﺒﻮد آب شدت پیدا میکند.
در ﻣﻨﺎﻃﻘﻲ ﻛﻪ دﻣﺎي ﺑﺮگ ﺑﻪ ۳۵ ﺗﺎ ۴۰ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد ﻣﻲرﺳﺪ. و ﻳﺎ درﺧﺖ دﭼﺎر ﻛﻢآﺑﻲ شود، ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺷﺪت رﻳﺰش ﺟﻮدرو در درﺧﺘﺎن ﻣﺮﻛﺒﺎت دیده می‌شود. ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل، اﻳﻦ دوره از رﻳﺰش ﻣﻴﻮهﻫﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﻮﻋﻲ ُﺗﻨﻚ می‌باشد. ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ خود درﺧﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد. ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ، در ﺳﺎل هایی ﻛﻪ ﺑﺎردﻫﻲ درﺧﺖ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ، اﻳﻦ رﻳﺰش از ﺷﺪت ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار است. اﻳﻦ رﻳﺰش ﺑﻪ درﺧﺖ اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺣﺬف ﻣﻴﻮهﭼﻪﻫﺎي اﺿﺎﻓﻲ، ﺗﻌﺪاد ﻣﻴﻮهﻫﺎي ﺧﻮد را در ﺣﺪي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻴﻮه در ﻣﻮﻗﻊ ﺑﺮداﺷﺖ، از ﻛﻤﻴﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺧﻮب و ﺑﺎزارﭘﺴﻨﺪي ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ.
ریزش میوه ها
ﻣﻮج ﺳﻮم رﻳﺰش ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﻛﻪ ﻏﻴﺮﻃﺒﻴﻌﻲ می‌باشد. و ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ رﻳﺰش ﻗﺒﻞ از ﺑﺮداﺷﺖ اﺳﺖ، که ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ نسبتا ﻛﻤﻲ از زمان برداشت صورت می گیرد. ﻛﻪ وﻗﻮع آن ﺧﺴﺎرت اﻗﺘﺼﺎدي زﻳﺎدي را به باغدار وارد می کند.
علت ریزش میوه و گل مرکبات
درجه حرارت
ﮔﺮﻣﺎي زﻳﺎد در اواﻳﻞ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ آﻧﻜﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺮوج آب ﻓﺮاواﻧﻲ از درﺧﺖ ﺷﺪه. و آن را دﭼﺎر ﺗﻨﺶ رﻃﻮﺑﺘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ، ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺸﺪﻳﺪ رﻳﺰش ﮔﻞ و ﻳﺎ ﻣﻴﻮه می‌شود. ﮔﺮﻣﺎي زﻳﺎد ﻫﻮا ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻃﺮﻳﻖ تاثیری ﻛﻪ در ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﮔﺮده اﻓﺸﺎﻧﻲ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﻮه دارد ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﻳﻚ رﻳﺰش ﮔﻞﻫﺎي ﮔﺮده اﻓﺸﺎﻧﻲ ﻧﺸﺪه، یا میوه های که گرده افشانی ناقص داشته اند. می شود.
سرد شدن هوا در اوایل فصل رشد، موجب کاهش فعالیت زنبورهای عسل و کم کردن تعداد گل های تلقیح شده، می‌شود. و از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺳﺒﺐ ﺗﺸﺪﻳﺪ رﻳﺰش ﮔﻞﻫﺎ می‌باشد. همچنین ﮔﺮﻣﺎي ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد (ﺑﺎﻻﺗﺮ از ۴۰ درﺟﻪ ﺳﺎﻧﺘﻲﮔﺮاد) باعث رﻳﺰش ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ میوه ها ﺑﻪوﻳﮋه در ﭘﺮﺗﻘﺎلﻫﺎي ﻧﺎفدار ﻛﻪ ﺣﺴﺎسﺗﺮ از ﺳﺎﻳﺮ ارﻗﺎم ﻫﺴﺘﻨﺪ، می شود.
کم آبی
ﻛﻢآﺑﻲ در درﺧﺘﺎن ﻣﺮﻛﺒﺎت ، ممکن است از ﻳﻚ ﻃﺮف ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ درﺻﺪ ﮔﻞﻫﺎي ﻋﻘﻴﻢ ﺷﻮد. ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻧﺸﺪن ﺑﻪ ﻣﻴﻮه، ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ. و همچنین از طرفی در اﺛﺮ خشکی، آب از ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺮف ﺑﺮگﻫﺎ حرکت میکند. و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺤﺮﻳﻚ رﻳﺰش ﻣﻴﻮه ها ﻣﻲﺷﻮد.
ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﻣﻀﺮات ﺧﺸﻚ ﺑﻮدن ﺧﺎك، ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻨﻔﺲ رﻳﺸﻪ می‌باشد. ﻛﻪ ﺧﻮد در اﻓﺰاﻳﺶ رﻳﺰش ﺑﺮگ، ﮔﻞ و ﻣﻴﻮه اﺛﺮ زﻳﺎدي دارد.
در ﺑﺴﻴﺎري از ارﻗﺎم ﻣﺮﻛﺒﺎت، اگر در اواﻳﻞ دوران ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﻮه، درﺧﺖ ﺑﺎ ﻛﻤﺒﻮد آب روبرو شود، ﺑﺎ آﻏﺎز ﺑﺎرﻧدﮔﻲﻫﺎي ﭘﺎﻳﻴﺰي ﺷﻤﺎل کشور، بیشتر میوه ها دﭼﺎر ﺗﺮﻛﻴﺪﮔﻲ پوست و در ﻧﻬﺎﻳﺖ رﻳﺰش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم اﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﻮهﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﻧﺪ، توجه لازم را در آﺑﻴﺎری ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ درﺧﺘﺎن ﻣﺮﻛﺒﺎت ﺑﻪ ﺧﺮج داد، ﺗﺎ درﺻﺪ ﻛﻤﺘﺮي از ﻣﻴﻮهﻫﺎ دﭼﺎر ﺗﺮﻛﻴﺪﮔﻲ ﺷﻮﻧﺪ.
غرقاب درختان
زمانی که ریشه‌های درخت برای مدت زیادی در شرایط غرقاب قرار بگیرد. به دلیل اختلال در تنفس، تعداد زیادی از گل یا میوه ها دچار ریزش می‌شوند. ادامه این حالت باعث پوسیدگی درخت و مرگ درخت می‌شود.
نوع ارقام
ارﻗﺎم ﻧﺎفدار ﺑﻪ دﻟﻴﻞ بدون بذر بودن، از ریزش شدیدتری نسبت به رقم های بذر دار برخوردار هستند. و همچنین تمام گل های تولید شده از ﻧﻈﺮ ﺑﺎرآوري ﻣﻔﻴﺪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ. یعنی ﺑﺮﺧﻲ از ﮔﻞﻫﺎ، ﻧﺮ ﻳﺎ ﻧﺎرس ﺑﻮده و ﻳﺎ ﺑﻪ دلیل حمله آﻓﺎت و بیمری ها ناقص ﻫﺴﺘﻨﺪ.
ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺎن می‌دهد، ﻛﻪ ﻓﺮاواﻧﻲﮔﻞﻫﺎي ﻧﺮ در ﻳﻚ درﺧﺖ ﺗﺎ ﺣﺪود زﻳﺎدي ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻧﻮع رﻗﻢ و اﻟﺒﺘﻪ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺤﻴﻄﻲ داشته است. ﺑﻪ مثلا بیشتر از ۳۵ درﺻﺪ ﮔﻞﻫﺎي ﭘﺮﺗﻘﺎل رقم ﺷﻤﻮﻃﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺎﻗﺪ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻴﻮه ﺑﺎﺷﺪ. در صورتی که این عدد ﺑﺮاي اﻧﻮاع ﻟﻴﻤﻮﻫﺎ و ﺑﺎﻟﻨﮓ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ. پس درصدی از ریزش گل و میوه بستگی به نوع رقم دارد.
تغذیه درخت
ﻛﻤﺒﻮد عناصر ﺑﺮ و روي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ باعث ریزش شود. ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻣﻬﻢ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻘﺪار رﻳﺰش ﮔﻞ و ﻣﻴﻮه در ﻣﺮﻛﺒﺎت، ﻋﻨﺼﺮ ازت اﺳﺖ. اﮔﺮ ازت زﻳﺎد از ﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ، رﺷﺪ روﻳﺸﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺎخ و ﺑﺮگ زیاد شده، و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻞدﻫﻲ ضعیف می‌شود. حالا اﮔﺮ درﺧﺖ دﭼﺎر ﻛﻤﺒﻮد ازت شود، وﻟﻲ اﻳﻦ ﻛﻤﺒﻮد زیاد شدید نباشد، ﮔﻞدﻫﻲ تشویق ﻣﻲﺷﻮد، اما تشکیل میوه کم شده، زیرا به دلیل کمبود ازت میوه و گل های تشکیل شده ریزش می کنند. کمبود شدید ازت باعث ضعف شدید رویشی و کاهش شدید گل ها می شود.
آفات و بیماری ها
ﺗﻐﺬﻳﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺣﺸﺮات آﻓﺖ از درﺧﺖ و ﻳﺎ آﻟﻮدﮔﻲ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ ﺳﺒﺐ ریزش گل و میوه مرکبات می شود. شته سبز مرکبات (در تراکم زیاد)، سپردار قهو ای و سپردار الفی، شپشک های آردآلود و اﺳﺘﺮاﻟﻴﺎﻳﻲ، ﻛﻨﻪ ﺷﺮﻗﻲ ﻣﺮﻛﺒﺎت، ﻣﮕﺲ ﻣﻴﻮه ﻣﺪﻳﺘﺮاﻧﻪاي ﻫﻤﮕﻲ از ﺟﻤﻠﻪ آﻓﺎﺗﻲ هستند، که موجب ریزش گل و میوه مرکبات می شوند.
در بین بیماری های مرکبات نیز انواع پوسیدگی ها مانند پوسیدگی قهوه ای و بیمارهای قارچی دیگر از جمله لکه قهوه ای ، شانکر و نماتد مرکبات می توانند سبب ریزش شدید گل و میوه مرکبات شوند.
روشهای کاهش ریزش میوه و گل مرکبات
- هرس اصولی و به موقع درختان
- تغذیه مناسب به خصوص ازت( نیتروژن) که می توان ۳ تا ۴ هفته قبل از شکوفایی گل ها به درخت دار. همچنین استفاده از کودهای حاوی روی و بر
- مبارزه با آفات و بیماری های مرکبات
منبع:
بابک عدولی، بهروز گلعین و سمانه راهب. ریزش گل و میوه در مرکبات و راه های کنترل آن. وزارت جهاد کشاورزی، ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت، آﻣﻮزش و ﺗﺮوﻳﺞ ﻛﺸﺎورزي. موسسه تحقیقات مرکبات کشور. ۱۳۹۲.
https://www.pau.edu/content/ccil/pf/FruitDropCitrus.pdf
https://extension.arizona.edu/sites/extension.arizona.edu/files/attachment/flowerandfruitdrop_0.pdf
