مبارزه با بیماری گموز مرکبات (انگومک مرکبات)

مبارزه با بیماری گموز مرکبات (انگومک مرکبات)

کاشت مرکبات نقش بسیار مهمی در اقتصـاد کشـاورزی و درآمـد کشـاورزان دارد. که ایـران بـا دارا بـودن ۲۴۸۷۰۶ هکتار باغ‌های مرکبات، مقام هشتم از نظر سطح زیرکشت را در دنیا دارد.بیماری گموز مرکبات یکی از عوامل مهم محدودکننده کشت مرکبات خصوصاً در استان‌هـای جنـوبی کشـور و استان فارس می‌باشد. این بیماری به نامهای مختلفی از جمله انگومـک و اوزوئـی نیـز معروف می‌باشد. که باعث پوسیدگی طوقه و ریشه مرکبات می‌شود.

تاریخچه بیماری گموز

این بیماری اولین بار درسال ۱۶۴۶ گزارش شده است. و از آن زمان تاکنون از فرانسه، ایتالیـا، کشـورهای حاشـیه دریای مدیترانه، آفریقای جنوبی، استرالیا، آمریکا، کوبا، پاراگوئـه، برزیـل، پرتوریکـو و مکزیـک نیـز  گـزارش شده. اولین گزارش از بیماری گموز مرکبـات در ایـران مربـوط بـه سـال ۱۳۴۸ می‌باشـد، کـه در آن گونـه‌هـای  P. citrophthora و P. nicotianae از مرکبـات در خوزسـتان و تنکـابن  جداسازی و شناسایی شده است. سپس در سال ۱۳۶۰، عامل بیماری از باغ‌های مرکبات داراب، جهرم، کازرون، شیراز، خفر و جیرفت  P. citrophthora و از نواحی حاجی آباد بندرعباس، جیرفت، لار، خـنج و  چـاه قاضـی  لامرد، گونه  P. nicotianae گزارش شد.

عامل بیماری

عامل این بیماری قارچ می‌باشد که مهمترین گونه قارچ عامل بیملری گموز مرکبات Phytophthora citrophthora می‌باشد. که باعث پوسیدگی طوقه و ریشه مرکبات می‌شود.

قارچ فیتوفتورا تقریباً در تمام باغات مرکبات وجود داشته. و در شرایط مرطوب، این قارچ اندام های تکثیری زیادی تولید کرده و به سرعت از طریق زخم یا ترک های موجود روی طوقه، وارد گیاه می شود.

علائم بیماری گموز مرکبات

نشانه‌های اولیه بیماری به صورت لکه‌های کوچک آب سوخته و قهوه‌ای رنگی روی پوست در ناحیه طوقه درخت ظاهر می‌شود. از علائم مهم بیماری گیاهی گموز مرکبات، ترشح صمغ در اطراف طوقه تا ارتفاع نیم متری از سطح خاک است. پوست قسمت آلوده ممکن است بوی ماهی و یا ترشی بدهد. صمغ خارج شده ابتدا آبکی و بی رنگ می‌باشد. که پس از خشک شدن در هوای آزاد سخت شده و به رنگ خرمایی در می آید.

در مناطق مرطوب و پر باران، صمغ در اثر بارندگی حل و شسته شده، سپس پوسیدگی قهوه ای در طوقه و ریشه بوجود می آید. پوست تنه در این ناحیه به صورت ورقه‌های خشک و به طور عمودی از درخت جدا شده. و با فاسد شدن پوست در ناحیه طوقه، در جریان شیره پرورده اختلالاتی ایجاد شود. و ممکن است به طور کلی قطع شده و درخت از پا درآید.

امکان دارد در صورت شدت بیماری علائم بیماری روی برگ، شاخه، جوانه و میوه نیز ظاهر شود. جوانه‌های آلوده رشد نکرده و به تدریج فاسد و قهوه‌ای می شوند. ضعف گیاه از نوک درخت شروع شده و به تدریج به قسمت‌های دیگر تنه سرایت کرده و در نتیجه موجب مرگ سرشاخه‌ها می‌شود. برگ درختان حالت رنگ پریده به خود گرفته و به تدریج زرد شده و می‌ریزد.

عوامل مؤثر برآلودگی و شیوع بیماری

دماو رطوبت

درجه حرارت مناسب جهت فعالیت گونـه هـای مختلـف قـارچ فیتـوفترا متفاوت است. درجه حرارت مناسب برای آلوده شدن میـوه مرکبـات و گسترش بیماری پوسیدگی قهوه‌ای، بین ۲۷تا ۳۰ درجه سانتی‌گراد است. در دمای پایین تر از ۲۲ درجه سانتی‌گراد این بیماری توسعه پیدا نمی‌کند. قطرات باران نقش بسـیار مهمی در پراکنش عامل بیماری دارند. قارچP. Citrophthora   در منـاطق نیمه گرمسیری و در فصل‌هایی از سال که هوا خنک است فعال مـی‌باشـد. امـا بهترین فعالیت قارچ P. nicotianae در نواحی گرم می‌باشد.

شرایط خاک

فعالیت این قارچ‌ها در خاک‌های رسی و سنگین بسـیار بیشـتر از خاک‌های شنی و سبک می‌باشد، زیرا خاک‌های رسی مقدار و مدت زمان بیشـتری رطوبت را در خود نگهداری می‌دارد.. فشردگی خاک باعث بروز اثرات منفی در گیاه شده که از آن جمله می‌توان به کاهش رشد و یا توقف ریشه، رشد ریشک‌ها به طرف بالا و خروج آن‌ها از خاک، کاهش تعداد ریشه‌ها و حذف ریشـک‌هـای  مویین، تبدیل تنفس ریشه‌ها از شرایط هوازی به شرایط غیرهـوازی و در نتیجـه   باعث تجمع مواد سمی در منطقه ریشه ،کاهش سرعت جذب آب و مواد غـذایی گیاه و سرعت تعریق اشاره کرد.

همچنین گیاهانی که به علت غرقابی بودن خاک در دوره اول رشد، ریشه‌های آنان در عمق کم گسترش یافته، ممکن اسـت در دوره‌های اول خشک بعدی با وجود عمیق نبودن سطح آب زیرزمینی، از کم آبـی  رنج ببرند. اثرات فوق که به علت فشردگی خـاک حاصـل مـی‌گردنـد، خصوصاً تجمع آب در ناحیه ریشه، از عوامل مهم در توسـعه بیماری گموز در مرکبات می‌باشد.

میزان و نحوه آبیاری

اکثـر باغ‌های مرکبات با سیستم آبیاری تحت فشار و بصورت قطره‌ای آبیاری می‌شوند، اما محل نصب قطره چکان‌ها و مقدار آب اطراف طوقه درختان مرکبات، به صورتی نباید باشد که رطوبت به میزان بسـیار زیـاد و بـه مـدت طـولانی در نزدیکی طوقه درخت وجود داشته باشد .برای همین توصیه می‌شود که نسبت به تغییر محل قطره چکان‌ها و تنظیم دوره آبیاری به نحوی کـه اطـراف طوقـه درخـت دارای تناوب خشکی و رطوبت باشد، انجام شود.

وجـود یـک دوره خشـکی در اطـراف طوقه و ریشه درخت باعث می‌شود که فعالیت قارچ عامل بیماری بشدت کاهش یابد. برای همین توصیه می‌شود از تجمع خاک در اطراف طوقه جداً جلوگیری و یک حالت جوی  پشته‌ای گردد. در فاصله حدود ۲۰ سانتیمتری طوقه و بوسیله خاک ایجاد گردد .ایـن عمل از تماس خاک و آب با طوقه جلوگیری و از پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند.

هرس درختان و کنترل علف‌های هرز

هرس نکردن درخت باعث تجمـع رطوبـت و سـایه انـدازی اطـراف طوقـه گیـاه می‌شود. و این شرایط برای توسعه بیماری گموز مناسب است. به همین دلیل لازم است، نسبت به هرس مرکبات به ارتفاع حداقل ۷۰ سانتیمتر از سطح خـاک اقدام گردد. این عمل باعث می شود که نور خورشید مستقیماً به طوقـه و خـاک اطراف آن برخورد کرده. و با ایجاد خشکی از فعالیت قارچ عامل بیماری و توسـعه بیماری گموز جلوگیری کند.

نوع پایه و پیوندک

 نوع پایه و پیوندک از عوامل بسیار مهم در گسترش یا عدم توسعه بیماری گموز می‌باشد .ارقام مختلف مرکبات، واکنش متفاوتی نسبت به بیماری گموز از خود بروز می‌دهند. تحقیقات نشان داده که پایه نارنج سه برگ نسـبت به بیماری گموز مرکبات  بسیار مقاوم امی‌باشد، هرچند که این پایه نسبت به بیماری تریسیتزا حساس است. لذا پیشنهاد می شود. که در هنگام احداث باغات جدید از نهال‌هایی استفاده گردد. که روی پایه مقاوم به بیماری گموز پیوند شده‌اند

نهال سالم

از عوامــل مــؤثر در جلوگیری از بـروز و انتقـال بیماری گموز مرکبات، اطمینان از سالم بودن خزانه و تهیه نهال سالم است. جهت جلوگیری از ورود بیماری پیشنهاد می‌شود که در هنگام تهیـه نهـال، از سالم بودن نهالستان‌ها اطمینان کامل بدست آورده و از کاشت نهال‌های فاقد گـواهی بهداشتی خودداری شود. همچنین به منظور اطمینان بیشتر در جلوگیری از انتقال بیماری گموز توسط نهال‌های آلوده، بهتر اسـت کـه ریشـه نهـال‌هـا در هنگـام کاشت، در محلول بردو ۳ در هزار ضدعفونی شود.

کاشت نهال

در بعضی از مناطق دیده شده، که در هنگام کاشت نهال، طوقه و قسمتی از ساقه در زیـر خـاک قرار می گیرد .این عمل سرعت بروز بیماری گموز را افزایش می‌دهد. زیرا ناحیه حساس گیاه در تماس مستقیم با خاک و رطوبت قرار می‌گیرد. بنابراین ضـروری  است که در هنگام کاشت نهال موارد زیر رعایت شود.

• ارتفاع محل پیوندک حدود ۱۵ تا ۳۰ سانتی‌متر بالاتر از سطح خاک باشد.
• از تجع خاک، کود و سایر مواد در اطراف طوقه درخت خودداری شود.
• بهتر است نهال‌ها کمی بالاتر از زمین و روی پشته کاشته شود.
• از زخمی کردن طوقه و ریشه اصلی خودداری شود.
• بعد از کاشت نهال، از تماس مستقیم آب با طوقـه خودداری و طوقـه را تـا ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر از سطح خاک، بوسیله خمیر بردو بپوشانید.

کنترل بیماری گموز مرکبات

بیماری گموز مرکبات از زمان‌های قدیم رایج بوده، و بـرای ایـن عمل از مواد شیمیایی و روش‌های فیزیکی اسـتفاده گردیـده اسـت . درصـورتی که علایم بیماری گموز روی درخت مشاهده شـود، لازم اسـت عملیـات زیـر صورت بگیرد:

• خاک دور طوقه و روی ریشه‌های اصلی را باید کنار زده شود. و از نفـوذ آب بـه این قسمت جلوگیری کرد تا فعالیت عامل بیماری کاهش یابد.
• درخت بیمار را جداگانه آبیاری کرد. تـا آبـی کـه بـه درخـت بیمـار برخورد کرده به درخت سالم برخورد نکند.
• در صورتی که قسمت‌های زیادی از تنه درخت به بیماری مبتلا شده است، لازم است پوست قسمت‌های آلوده به همراه ۲ سانتی‌متر از قسمت سالم درخـت برداشته و محل تراشیده شده را با محلول بردو فیکس ضدعفونی سطحی کرد.
• در صورتی که درختی در اثر بیماری از بین رفته باشد، لازم است آن را از خاک خارج و بطور کامل سوزانده شود. خاک اطراف این درختان را باید بـه شـعاع ۵/۱متیل بروماید، واپام و یا آبیاری درختان با بردوفیکس ضدعفونی نمود.

مبارزه شیمیایی با بردوفیکس به شرح زیر:

• سم پاشی با بردوفیکس ١۰ در هزار قبل از شروع باران های پاییزی
• سم پاشی با بردفیکس ١۰ در هزار پس از هرس درزمستان
• سم پاشی با بردوفیکس ۵ در هزار بعد از ریزش گلبرگ ها و هنگام تشکیل میوه
• خاک دور طوقه درخت بیمار را کنار زده و محل آلودگی و بافت های پوست ریشه و طوقه درختان عفونی را با یک چاقوی تیز، تراشیده تا به بافت زنده و سالم درخت رسیده. و محل تراشیده شده، با بردوفیکس غلیظ یا خمیر بردو پوشیده (رنگ) شود. سپس کل درخت با بردوفیکس ۵ در هزار سم پاشی شود.
• آبیاری درختان با بردوفیکس ١۰ درهزار و برای درختان مسن تر آبیاری سایه انداز و بیل زدن خاک سایه انداز

منبع:

عباس صلاحی اردکانی ؛ کاووس کشاورز. بیماری گموز مرکبات و بهترین روش کنترل آن در استان کهگیلویه و بویراحمد. سازمان جهاد کشاورزی. ۱۳۹۳.

بیماری گموز مرکبات. مدیریت هماهنگی ترویج کشاورزی استان مازندران. ۱۳۹۹.

https://idtools.org/id/citrus/diseases/factsheet.php?name=Phytophthora