۵ بیماری مهم ویروسی گندم و جو

۵ بیماری مهم ویروسی گندم و جو

بیش از ۵۰ ویروس گیاهی از انواع غلات در دنیا گزارش شده است. اما تعداد کمی آز آن ها خسارت اقتصادی می زنند و دارای اهمیت می باشند. در همه ی کشورها و همچنین ایران اهمیت بیماری های ویروس که دارای ناقل طبیعی می باشند بیشتر از بقیه بیماری های ویروسی است. مهمترین بیماری ویروسی گندم و جو در طبیعت با ناقلین طبیعی ( شته، زنجرک و کنه) منتقل می‌شوند. به علت اینکه کشت گندم در ایران  اهمیت ریادی دارد. شناسایی این بیماری ها و کنترل آن ها از اهمیت زیادی برخوردار می باشد.

۱-بیماری ویروسی کوتولگی زرد جو و غلات

بیماری ویروسی کوتولگی زرد مهمترین و عمومی ترین بیماری ویروسی غلات می باشد. که عوامل زیادی در میزان خسارت و اهمیت اقتصادی آن تاثیر دارند. که می توان به رقم، زمان آلودگی، نوع ویروس، تعداد حشرات ناقل و شرایط محیطی اشاره نمود.

بیماری کواولگی زرد توسط دو گونه ویروس Barley  yellow  dwarf  virus (BYDV) و (CYDV) Cereal  yellow  dwarf  virus ایجاد می شود. این بیماری توسط ۲۵ گونه شته منتقل می شوند. که مهمترین آن ها  Rhopalosiphum padi  شته برگ یولاف، Rhopalosiphum maidis شته برگ ذرت، Schizaphis graminum شته معمولی گندم، Sitobion avenae شته سبز گندم، Metopolophium dirhodum شته گندم- گل سرخ می باشند. مهمترین گونه ناقل این بیماری شته برک یولاف می باشد.

انتقال بیماری توسط شته به صورت پایا و چرخشی می باشد.جمعیت شته ها از اواخر شهریور زیاد می شود و در اواسط مهر به حداکثر جمعیت خود می رسند. با شروع یخبندان برخی گونه ها به طوقه و ریشه گندم و جو پناه می برند.در بهار نیز تا اواسط خرداد در مزارع گندم و جو فعالیت دارند.

این بیماری تقریبا در همه جای ایران پراکنده شده است. ولی بیشتر در مناطق سردسیر اهمیت دارد و خسارت آن بالا می باشد. میزان خسارت در مزارع از ۱ درصد تا ۱۰۰ درصد بسته به تاریخ کشت متغییر می باشد.

میزبان

میزبان های زراعی این ویروس جو، ذرت، یولاف، برنج، چاودار، گندم نان، گندم دوروم، تریتیکاله و قیاق می باشد.

علائم بیماری

نشانه های بیماری بسته به زمان آلودگی و میزبان متفاوت می باشد. اگر بوته ها در مرحله گیاهچه آلوده شوند کم رشد و کوتوله می مانند.کاهش پنجه دهی ، کاهش رشد ریشه و تغییر رنگ برگ از علائم بیماری می باشد. در گندم زردی همراه با بنفش شدن برگ ها و در جو زردی برگ دیده می شود.

در مناطق سردسیر اگر بوته گندم در پاییز آلوده شود باعث مرگ زمستانه بوته می شود.

۲-بیماری ویروسی کوتولگی گندم

ویروس کوتولگی گندم ( Wheat dwarf virus, WDV) علاوه بر گندم و جو، یولاف و چاودار را نیز آلوده می کند. این ویروس از تیره  Geminiviridae می باشد. این بیماری توسط زنجرک سیکادلید Psammotettix  alienus منتقل می شود. این بیماری از استان های فارس، چهارمحال بختیاری، گرکان، ایلام، البرز، یزد، کرمانشاه، خرسان رضوی، اصفهان و تهران گزارش شده است. در استان چهارمحال بختیاری بعد از ویروس کوتولگی زرد جو و غلات مهمترین ویروس گندم و جو می باشد.

علائم بیماری

علائم این بیماری همراه با زردی می باشد. تشخیص این بیماری با کوتولگی زرد جو مشکل می باشد. در برگ گندم لکه ای سبز تا قهوه ای ایجاد می کند. که کل برگ رو می گیرد.

۳-بیماری ویروسی موزاییک رگه ای گندم

از میان ویروس هایی که در گندم تولیید موزاییک می کنند، ویروس موزاییک رگه ای گندم (Wheat streak mosaic virus, WSMV) در سطح جهانی گسترده ترین و شایع ترین می باشد. این بیماری از استان های آذربایجان شرقی و غربی، گیلان، زنجان، مازندران، اصفهان، کردستان، خوزستان، چهارمحال بختیاری، کرمان، فارس، کهکیلویه بویر احمد گزارش شده است.

این بیماری توسط کنه  Aceria  tulipae به صورت گردشی و پایا منتقل می شود.

میزبان

در ایران بر روی قیاق، ذرت، یولاف، جو و برخی علف های هرز ایجاد بیماری می کند. ولی تنها روی گندم خسارت اقتصادی وارد می کند. مهمترین منبع برای بقا و تکثیر ویروس، گندم های خودرو می باشد. ذرت و ارزن نیز از میزبان های حساس هستند که در کامل کردن چرخه بیماری و بفای ویروس به عنوان میزبان تابستانی ویروس و کنه می باشند.این بیمار بعد از بیماری کوتولگی زرد جو و کوتولگی گندم مهمترین بیماری ویروسی گندم در مناطق خنک و معتدل ایران می باشد.

علائم بیماری

نشانه های بیماری شامل کاهش رشد، ظهور لکه های موزاییک به صورت رگه ای، خطوط و نوارهای کلروتیک (زردی)  از خفیف تا شدید می باشد. زردی و نکروز، ضعیف شدن و پوک شدن خوشه ها و چروک شدن بذر از نشانه های بیماری می باشد. همچنین ممکن است لوله شدن برگ ها که از علائم وجود کنه است دیده شود.

اگر گیاه در اوایل رشد (مرحله پنجه زنی) آلوده شود تقریبا هیچ رشدی نخواهد داشت.

۴-بیماری ویروسی موزاییک ایرانی ذرت

ویروس موزاییک ایرانی ذرت ( Maize Iranian mosaic virus,MIMV) در استان های فارس، اصفهان، کرمانشاه، چهارمحال بختیاری، کهکیلویه و بویر احمد، کردستان، آذربایجان غربی و شرقی، همدان، قزوین و کرمان گزارش شده است. که علاوه بر ذرت غلات دیگر مانند گندم، جو، برنج، سودان گراس، دژگال و برخی علف هرزهای گرامینه را آلوده می کند.

 این بیماری توسط زنجرک های Unkanodes tanasijevici و Laodelphax striatellus به صورت پایا تکثیری منتقل می شود.

علائم بیماری

نشانه های بیماری به صورت خطوط و نوارهای سبز و زرد در برگ ها می باشد. کاهش شدید رشد یکی از علائم بیماری است.

۵-بیماری ویروسی موزاییک زرد نواری جو

ویروس موزاییک زرد نواری جو (Barley yellow striate mosaic virus, BYSMV) ) در برخی از مناطق ایران از جمله فارس اهمیت دارد. که غیر از گندم، جو، ارزن دم روباهی به برخی گیاهان دیگر تیره غلات از جمله چاودار، ارزن خوشه ای، قیاق خسارت می زند.

ناقل این ویروس زنجرک Laodelphax striatellus می باشد. که انتقال از نوع پایا و تکثیری می باشد. که انتقال عمودی ویروس ( از طریق تخم حشره به نسل های بعد) ممکن می باشد.

این بیماری در اغلب مناطق از جمله فارس، اصفهان، کهگیلویه و بویر احمد، زنجان، خراسان رضوی، چهارمحال بختیاری و کرمان گزارش شده است.

علائم بیماری

در گندم در شرایط خنک اولین نشانه های بیماری در اوایل اردیبهشت و زمان شروع رشد ساقه  به صورت روشن شدن برگ های انتهایی ظاهر می گردد. به تدریج علائم موزاییکی تشدید شده و برگ های جدید نیز این علائم را نشان می دهند. خوشه ها کوچک مانده و ممکن می باشد به طور کامل یا بخشی عقیم شوند و به رنگ سفید دیده شوند.

کنترل بیماری 

• اقتصادی ترین روش کنترل استفاده از ارقام مقاوم می باشد. رقم کراس عدل به عنوان رقم مقاوم به ویروس رگه ای گندم معرفی شده است.
• استفاده از بذرهای گواهی شده و سالم
• ضدعفونی بذر با حشره کش های جذبی ایمیداکلوپرید و تیامتوکسام با نسبت یک در هزار، میزان ۱۰۰ گرم از یکی از سموم گفته شده را در ۱۰ لیتر آب حل شود. و ۱۰۰ گرم بذر گندم یا جو را با این محلول ضدعفونی شود، و بعد از خشک شدن بذر کشت گردد.
• از بین بردن حشرات موجود در مزارع مانند شته ها، زنجرک ها و کنه ها با استفاده از سموم مناسب
• تاریخ کشت مناسب گندم و جو در کنترل این بیماری خیلی موثر می باشد.

منبع

آقای ناصر امانی فر. بیماری‌های مهم ویروسی گندم و جو و مدیریت آن‌ها با استفاده از تاریخ کشت و ضدعفونی بذر در مناطق سرد و معتدل. موسسه تحقیقات گیاهپزشکی. ۱۳۹۶.

https://en.wikipedia.org/wiki/Wheat_dwarf_virus