تغذیه ماهیهای پرورشی
ماهیان گرم آبی و سردآبی
بـه طـور کلـی، ماهیـان پرورشـی باتوجـه بـه دمـای آبـی کـه در آن زندگـی می‌کننـد، بــه دو دســته گرم آبــی و ســردآبی تقســیم می‌شــوند. دانستن تغذیه ماهیهای پرورشی امری مهم و ضروری است.
ماهیان گرم آبی
از جملــه ماهیــان گرم آبــی، می تــوان بــه کپور ماهیــان اشــاره کــرد. ایــن ماهی هــا در مناطقــی کــه آب بــا دمــای بیــن ۱۸ تــا ۳۲ درجــه ســانتیگراد باشـد، پـرورش می‌یابنـد. بهتریـن دمـا بـرای رشـد مناسـب آنهـا ۲۵ تــا ۲۷ درجــه ســانتیگراد اســت. در ایــن دمــا ماهــی بیشتریــن تغذیــه و ســریعترین رشــد را دارد. در دماهــای بیشتــر و کمتــر از آن، میــزان تغذیــه کمتــر می‌شــود و به دنبــال آن، رشــد کاهــش می‌یابــد. در دمــای ۷ درجــه ســانتیگراد تغذیــه متوقــف می‌شــود و در دمــای ۴ درجــه ســانتیگراد ماهــی بــه خــواب زمســتانه مـی‌رود.
ماهیان سردآبی
ماهیـان ســردآبی، مثــل قــزل آلای رنگین کمـان، ماهیانــی هســتند. کــه در آب هایــی بــا دمــای بیــن ۱۲ تــا ۱۸ درجــه ســانتیگراد پــرورش می‌یابنـد. بهتریـن دمـا بـرای حداکثـر تغذیـه و رشـد ماهـی مثـل قــزل آلای رنگین کمـان ۱۵ تـا ۱۷ درجـه سـانتیگراد اسـت. اگـر دمـای آب بـه ۲۰ درجـه سـانتیگراد ماهی تقریبا بـدون اسـترس بـه تغذیـه و رشـد خـود ادامـه می دهـد. تغذیــه ماهــی در دمــای ۲۲ درجــه ســانتی گراد بــه حداقــل می رســد. و دمــای ۲۵ درجــه ســانتیگراد باعــث از بین رفتـن ماهـی می‌شــود. اگــر دمــای آب از ۱۴ درجــه ســانتیگراد کمتــر شــود، میــزان تغذیــه و به دنبــال آن، رشــد کاهــش می‌یابــد. در دمای ۶ درجه سانتی گراد تغذیــه ماهــی قــزل آلا تقریبــا متوقــف می‌شــود و ماهــی در ایــن دمــا رشــدی نمی‌کنـد.
تفاوت تغذیه ماهیان گرمابی و سردابی
شــاید بســیاری از پرورش دهنــدگان ماهــی جــواب ایــن ســؤال را بداننــد و پاســخ دهنــد کــه نــوع جیــره ماهــی کپــور و قــزل آلای رنگین کمــان بــا هــم تفــاوت دارد. اما احتمالا دلیــل آن را نمی‌داننــد. دلیــل آن ایــن اســت ؛ امــا دلیل آن این است کـه موجـودات مختلـف نیازهـای غذایـی متفاوتـی دارنـد. بـرای مثـال، ماهـی کپــور (گرم آبــی) بــه درصــد پروتئیــن کمتــر و ماهــی قــزل آلای رنگین کمــان (ســردآبی) بــه پروتئیــن بیشتــری در جیــره نیــاز دارد. بنابرایــن، یــک جیــره خوراکــی را نمی‌تــوان بــرای هــر دو گــروه مصـرف کــرد. بایــد بدانیم کــه آنچــه در جیره نویسـی بــه آن توجــه می‌شــود، نیازهــای غذایــی نــوع ماهــی اســت.
تفاوت تغذیه ماهیهای پرورشی در مراحل مختلف رشد
همانطـور کــه ماهیـان مختلـف بــه جیره هـای مختلـف نیازمندنــد، هــر ماهــی در ســنین مختلــف بــه جیره‌هــای متفــاوت نیــاز دارد. علــت اصلــی آن ایــن اســت. کــه نیازهــای غذایــی ماهــی (درســت ماننــد دام و طیــور) در ســنین مختلـف تغییـر می‌کنـد. مثلا بچه ماهــی، چــه کپــور باشــد& و چــه قــزل آلای رنگین کمـان، بــه جیــرهای بــا پروتئیـن زیـاد (حـدود۴۰ تـا ۵۰ درصـد) نیـاز دارد. برعکـس، ماهـی پـرواری بـه پروتئیــن کمتــری (۳۵ تــا ۳۸ درصــد بــرای قــزل آلا و ۳۱ تــا ۳۵ درصــد بــرای کپـور معمولـی) در جیـره نیـاز دارد. هرچـه سـن ماهـی افزایـش یابـد، بـه درصـد پروتئیـن کمتـری در جیـره نیـاز اسـت، زیـرا بـا افزایـش سـن ماهـی، هـم مسـیر سوخت و ســاز تغییـر می‌کنـد. و هــم میــزان پروتئیــن در بــدن کمتــر می‌شــود. بـه همیـن دلیـل اسـت کـه پرورش دهنـدگان در طـول هـر دوره پـرورش ماهـی، جیره‌هـای مختلفــی میخرنـد. به عـلاوه، چــون تأمیــن پروتئیــن جیــره از مـواد خوراکـی پروتئینـی انجـام می‌شـود. و ایـن مـواد به ِ نسـبت مـواد خوراکـی دیگــر گــران اســت، قیمــت جیره‌هایـی کــه درصــد پروتئیــن بیشتــری دارد، بیشتراســت. بنابرایــن، جیــره بچه ماهـی چــون نســبت به جیــره ماهــی پــرواری درصــد پروتئیــن بیشتـری دارد، گران تـر اســت.
تغذیه ماهیهای پرورشی
کیفیت خوراک ماهی
ماهــی غذایـی اســت بــا پروتئیــن سرشــار کــه مصــرف آن بــرای سلامتی انسـان بسـیار مفیـد اسـت. امـا کیفیـت ایـن مـاده غذایـی تحـت تأثیـر جیـره و خــوراک مصرفــی آن قــرار می‌گیــرد. به عبارتــی، جیــره و نــوع مــواد خوراکـی ماهـی بــر کاهـش یــا افزایـش ترکیبـات گوشــت (مثــل پروتئیــن و چربــی و موادمعدنــی) تأثیــر می‌گـذارد. بنابرایــن، تغذیــه نه تنهــا در افزایــش رشــد و تولیــد ماهــی، بلکــه در کیفیــت گوشــت آن بســیار اهمیــت دارد.
خوراک ماهی
پرورش دهنـدگان ماهــی اگــر به دنبــال رشــد ســریعتر و تولیــد بیشترنــد، بایــد بداننــد کــه در کنــار توجــه بــه آب و کیفیـت آن، خــوراک مصرفــی یــا جیــره آمــاده نیــز بــر فعالیــت و موفقیـت آنهـا بسـیار تأثیرگــذار اسـت. پــس بایــد دربــاره خوراکــی کــه میخرنـد، حساسـیت و دقــت کافــی بــه خــرج دهنـد. بـرای مثـال، اگـر در شـرایط پرورشـی و دمـای مناسـب می‌بیننـد وقتـی ماهــی خوراکــی را مصرف می‌کنـد، فضــولات زیــادی تولیــد می‌شــود و آب و کــف اســتخر نســبت به قبــل زودتــر کثیــف می‌شــود، ایــن نشــانه ای اســت از اینکــه خــوراک کیفیــت لازم را نــدارد و خــوب هضــم نمی‌شــود.
خــوراک بــدون اینکــه ماهــی از آن اســتفاده کافی کــرده و هضــم و جــذب به خوبــی انجــام شــده باشــد، از بــدن ماهــی دفــع شــده اســت. ایــن اتفــاق بــه ایــن معنــی اســت کــه بــرای خـوراک هزینـه شـده. ولـی اسـتفاده لازم از آن نشـده اسـت. درنتیجـه، پـول و خـوراک هـر دو تلـف می‌شـود. ذکـر ایـن نکتـه نیـز ضـروری اسـت کـه توجـه بــه دمــای آب، بویــژه بــرای ماهی هـای ســردآبی مثــل قــزل آلای رنگین کمـان، بســیار اهمیــت دارد؛ چراکــه اگــر خوراک دهــی در دمــای کمتــر از حــد بهینــه (۱۵ تا ۱۷ درجــه ســانتیگراد بــرای ماهی قــزل آلا ) باشــد. و مطابــق بــا جــدول درصــد خوراک دهــی و دمــای آب انجــام نشــود، خــوراک خورده شــده بــدون هضـم کامـل از بـدن ماهـی دفـع می‌شـود.
همانطـور کـه قبـلا نیـز اشاره شـد، بسـته بـه شـرایط، تـا ۷۰ درصـد هزینـه مزرعـه پـرورش ماهـی مربوط بـه هزینه خـوراک اسـت. بنابرایـن، تغذیـه صحیـح، چـه ازلحـاظ اقتصـادی و چـه ازنظـر ســلامتی ماهــی، نقــش اساســی را در پــرورش ماهــی ایفــا می‌کنـد.
ترکیبات جیره غذایی ماهی
جیــره معمــولا از مواد خوراکی مختلفـی تشـکیل شـده اسـت. مـواد خوراکـی اصلـی و مهمـی کـه معمـولا تهیـه جیـره ماهـی بـه کار مـی‌رود، عبـارت اسـت از: پـودر ماهـی، کنجالـه سـویا (یــا کنجالــه دیگــر دانه هـای روغنـی مثــل آفتابگــردان، کلــزا، پنبه دانــه، زیتــون)، گلوتــن، ذرت، گنــدم، جــو، ارزن، ســورگوم، ســبوس، روغــن یــا پــودر چربــی، پــودر ضایعــات کشــتارگاهی، ضایعــات برخــی کارخانه هـای غذایـی (مثــل ضایعــات ماکارونــی)، بقایــا و پسماندهــای کشــاورزی، مکمل هـای ویتامینــی و مــواد معدنــی، پلــت چســبان (همبنــد) و برخــی دیگــر از مــوادی کــه در تغذیــه دام و طیــور و آبزیــان می‌تــوان از آن اســتفاده کــرد.
ایــن مــواد خوراکــی ابتــدا آســیاب می‌شــود. و بــه صــورت پــودر درمی‌آیــد. و ســپس بــا محاســبات انجام شــده بــا یکدیگــر مخلــوط می‌شــود. در ایــن حالــت، بــه ایــن جیـره یـا خـوراک آمـاده »جیـره مـش« یـا »جیـره آردی« می‌گوینـد. کـه بـرای بعضــی حیوانــات، ماننــد طیــور، بــه همیــن شــکل اســتفاده می‌شــود. اگرچــه امــروزه بــرای آنهــا نیــز جیــره پلت شــده رایج تــر اســت. خــوراک آردی بــرای ماهــی چنــدان مناســب نیسـت. اگــر جیــره آردی بــا اســتفاده از دســتگاه های مخصـوص به شـکل حبـه یـا پلت درآیـد. بـه آن جیـره یـا اصطلاحا خــوراک پلــت می‌گوینــد. امــروزه کارخانه هـای تولیــد خــوراک، نــوع دیگــری از خــوراک را عرضــه می‌کننــد. کــه بــه آن خــوراک اکسترود شــده می‌گوینــد. خـوراک اکسترود شـده نیـز به شـکل پلـت اسـت. فقـط در فراینـد تولیـد بـا آن کمـی تفـاوت دارد. خـوراک کرامبـل نـوع دیگـری از خـوراک اسـت کـه درواقـع پلــت خردشــده اســت. قابل ذکر اســت کــه امــروزه از پلــت ریــز به جــای کرامبـل اســتفاده می‌شــود. بنابرایــن، خــوراک پلت شــده ترکیبــی از مـواد خوراکـی مختلـف اسـت کـه براسـاس اصـول جیره نویسـی و احتیاجـات ماهـی تهیـه شـده اسـت.
منبع
نکاتی درباره تغذیه ماهی- سیدکمال الدین عالمه، رضا نهاوندی-۱۳۹۷